Nieuwe wereld 'vlak om de hoek'

Geruchten over de vondst gonsden al sinds vorige week, maar gisteren kwam de bevestiging op een persconferentie van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Garching-bei-München. "Het is de mooiste ervaring van mijn leven", zegt onderzoeksleider Guillem Anglada-Escudé van Queen Mary University of Londen. De ontdekking wordt vandaag gepubliceerd in het gezaghebbende wetenschappelijk tijdschrift Nature.

Hoe uniek is de aarde in het heelal? Bestaat leven alleen hier, of ook elders in de kosmos? Het zijn vragen die de mensheid al eeuwenlang bezighouden. De vondst van deze buurplaneet bij Proxima Centauri is een nieuwe mijlpaal in de zoektocht naar antwoorden.

40 biljoen kilometer

In de afgelopen twintig jaar ontdekten astronomen al een paar duizend exoplaneten - planeten bij andere sterren dan de zon. Maar vaak lijken die totaal niet op de aarde, en bovendien staan ze meestal ver weg. De ontdekking van een 'tweede aarde' bij de naaste buur van de zon is veelbelovend: dankzij de kleine afstand kan er met toekomstige telescopen gezocht worden naar tekenen van leven. "Dat is de volgende stap", aldus Anglada-Escudé. Wie weet is het in de verre toekomst zelfs mogelijk om bij de planeet op bezoek te gaan.

Proxima Centauri staat op een afstand van ruim 4 lichtjaar (40 biljoen kilometer). De ster is alleen vanaf het zuidelijk halfrond zichtbaar, en dan nog uitsluitend met een telescoop. Het is een kleine, zwakke, koele dwergster die pas een eeuw geleden is ontdekt. Dat de planeet (Proxima b) niet eerder is gevonden, komt door zijn geringe massa. De ronddraaiende planeet verraadt zijn bestaan doordat hij de ster een piepklein beetje aan het schommelen brengt.

Uit de metingen, verricht met grote telescopen in Chili, blijkt dat de planeet zo'n 30 procent zwaarder is dan de aarde. Hij bestaat zo goed als zeker uit gesteenten en metalen. De planeet draait elke 11,2 dagen om de ster heen, op een afstand van slechts 7 miljoen kilometer. Ter vergelijking: de aarde doet 365 dagen over één rondje om de zon, op een afstand van 150 miljoen kilometer.

"Maar die kleine afstand is juist goed nieuws", zegt exoplanetenonderzoekster Henriette Schwarz van de Leidse Sterrewacht, die niet bij de ontdekking betrokken was. "Omdat Proxima een dwergster is, moet een planeet dichtbij staan om voldoende licht en warmte te ontvangen. Het is een enorm opwindende vondst." De temperatuur van Proxima b maakt het bestaan van vloeibaar water aan het oppervlak mogelijk. Of er ook echt water stroomt, is niet bekend.

Dat Proxima Centauri een dwergster is, heeft ook nadelen. Dwergsterren vertonen krachtige röntgenvlammen en magnetische uitbarstingen. Dat is slecht nieuws voor kwetsbare organismen op een rondcirkelende planeet. Proxima is weliswaar niet heel actief, maar de nieuw ontdekte planeet ontvangt toch vierhonderd keer zo veel röntgenstraling als de aarde. Magnetische uitbarstingen kunnen bovendien een planeetatmosfeer wegblazen.

Biologische evolutie

Artie Hatzes van de sterrenwacht in Thüringen blijft echter optimistisch. In een commentaar in Nature benadrukt hij dat dwergsterren zoals Proxima vele honderden keren langer leven dan de zon. "Lang nadat de zon is gestorven, kan er op de planeet nog biologische evolutie optreden."

Ondanks de kleine afstand tot de aarde is de planeet met de huidige generatie telescopen niet direct waarneembaar. Ook de James Webb Space Telescope (de opvolger van de Hubble, die over ruim twee jaar gelanceerd wordt) slaagt daar waarschijnlijk niet in. Maar volgens Schwarz moet het met toekomstige reuzentelescopen zoals de Europese Extremely Large Telescope wel lukken.

"Het zal heel moeilijk zijn", zegt ze, "en we moeten ook nog even geduld hebben. Maar de instrumenten voor deze telescoop zijn nu in ontwikkeling. Ik verwacht dat hun ontwerp waar mogelijk zal worden aangepast om de planeet van Proxima Centauri zo gedetailleerd mogelijk te bestuderen."