Basisinkomen: sympathiek, maar onbetaalbaar
Stijn Decock is hoofdeconoom bij VOKA.
Moet er een basisinkomen komen of niet? Het is een discussie die voor beroering zorgt en waarvoor je in zowat alle maatschappelijke geledingen voor- of tegenstanders vindt. Zelfstandigenorganisatie Unizo lijkt het idee genegen te zijn en gaat een onderzoek voeren. Puur theoretisch hebben we wel sympathie voor het idee. Het creëert zowel vrijheid als zekerheid bij werknemers en werkgevers. Vanuit een praktische bril zien we het toch heel anders.
Om eens niet te beginnen met het financiële plaatje: voorstanders van een basisinkomen gaan ervan uit dat een groot deel van de arbeid in de toekomst wordt vervangen door robots en slimme machines. Vaak wordt dan naar de studie van Oxford-wetenschappers Frey en Osborne uit 2013 verwezen. Die stelt dat 47 procent van de jobs zal worden weggeautomatiseerd.
Deze studie is recent overgedaan waarbij meer in detail werd gekeken naar wat het takenpakket per job inhoudt. De onderzoekers van ZEW (Zentrum für Europäische Wirtschafts- forschung) en OESO kwamen tot het besluit dat er weliswaar veel taken zullen worden geautomatiseerd, maar dat in veel beroepscategorieën ook nog heel wat aspecten zitten die moeilijk kunnen worden geautomatiseerd. Volgens de onderzoekers van ZEW en de OESO zou hierdoor slechts 9 procent van de jobs worden weggeautomatiseerd, veel minder dus dan 47 procent.
Automatisering betekent ook welvaartswinst, waardoor er meer vraag ontstaat naar diensten en producten die arbeidsintensief zijn. In plaats van soep uit een pakje kiezen we nu een duurdere homemade soep in een soepbar. De arbeidstijd nodig voor homemade soep is veel groter dan die voor een poedersoep die op een volautomatische lijn wordt geproduceerd. Toegenomen welvaart creëert telkens nieuwe jobs.
In de toekomst zullen er dus niet veel minder arbeidskrachten nodig zijn dan nu. Dat betekent ook dat betaalde arbeid voor mensen op arbeidsactieve leeftijd (18-65 jaar) het beste verdelingsmechanisme blijft. De noodzaak om een basisinkomen te creëren omdat zeer hoge werkloosheid dreigt, is volgens ons geen correct argument.
50 miljard
Daarnaast is er natuurlijk ook het financiële plaatje. Als we alle mensen boven de 18 jaar in België een basisinkomen geven dat net op de armoedegrens (1.075 euro) ligt, zou dat 120 miljard per jaar kosten. Als je alle uitkeringen (pensioenen) vervangt door dit basisinkomen, bespaar je 60 miljard. Weet wel dat dit betekent dat dit voor veel mensen zou betekenen dat ze een veel lager pensioen gaan ontvangen dan nu. Rest dan nog 60 miljard te vinden. Zelf al spaar je wat administratiekosten uit met een basisinkomen, dan nog zou dat betekenen dat er minstens 50 miljard uit extra belastingen moet worden gehaald. Als je ziet hoe moeilijk het nu is om een begrotingstekort van 8 miljard dicht te fietsen, dan lijkt die 50 miljard nodig voor het basisinkomen ook heel utopisch.
Debat gesloten? Neen. We begrijpen de bekommernis van zelfstandigen in de opstartfase, mensen met slechte kansen op de arbeidsmarkt en mensen op de rand van een burn-out, en beseffen dat een basisinkomen een uitweg lijkt te bieden. Maar volgens ons zijn er betere, betaalbare alternatieven om aan de terechte bekommernissen van deze mensen te voldoen.