Gematigde Erdogan mag nu opstaan
Welke koers zal Turks president Erdogan volgen na zijn verkiezingsoverwinning? Hij zou zijn parlementaire meerderheid kunnen gebruiken om de confrontatie met de Koerden en regeringskritische media op te drijven, maar waarnemers geloven daar niet in. 'De economie heeft investeringen nodig, en daarvoor moet er stabiliteit zijn'.
"Het oude Turkije is dood en begraven, dit is het begin van een nieuw Turkije". Herverkozen premier Ahmet Davutoglu maakte er na de ruime meerderheidszege van zijn AK-partij (317 van de 550 parlementszetels) geen geheim van zijn kiezersmandaat te willen gebruiken om de Turkse samenleving nog meer naar de leest van zijn conservatief-islamitische partij te schoeien. De 50 procent Turken die niet voor de AKP stemden, verkeerden in shock: van de liberale secularisten die de machtsconcentratie van president Erdogan verfoeien tot de linkse Koerden die vrezen voor meer geweld tussen het leger en de PKK.
De hamvraag is nu hoe Erdogan wil omgaan met zijn nieuwe parlementaire meerderheid. Drijft hij de confrontatie met Koerden en media verder op de spits, of kiest hij voor matiging? Turkije-analist Joost Lagendijk, die doceert aan de Sabanci Universiteit in Istanbul, denkt dat Erdogan gas zal terugnemen. "De meeste mensen om me heen zijn bang dat de confrontatie met de Koerden verder zal escaleren. Daartegenover staat de noodzaak aan stabiliteit om de economie een boost te geven", zegt hij. "Vanuit het Turkse bedrijfsleven kwamen er al signalen dat er nu rust nodig is. Een oorlog met de PKK helpt Erdogan in dat stadium niet."
Demir Murat Seyrek, Turkije-specialist van de Brusselse denktank European Foundation for Democracy, wijst er op dat ook Erdogans eigenbelang hem tot matiging zal aanzetten. "Hij won dankzij polarisering, maar onvoldoende om de grondwet te veranderen zodat hij meer presidentiële macht kan verwerven. Dat kan nu enkel bij referendum, wat hij alleen kan winnen als zijn populariteit nog breder gedragen is. De enige manier om het beter te doen, is de slechte economie aanzwengelen, wat kan door weer buitenlandse investeerders aan te trekken. Maar zij zullen enkel opdagen als er stabiliteit is, als het geweld met de Koerden stopt."
Opendebatcultuur
Een oorlog wordt natuurlijk altijd van twee kanten gevoerd. Lagendijk noemt het dan ook cruciaal dat ook de Koerdische beweging bereid is om vredesgesprekken aan te knopen. "Een van de redenen dat de (gematigd Koerdische) HDP het niet zo goed deed bij deze verkiezingen is het geweld van de PKK, met wie ze wordt geassocieerd. Naar de wapens grijpen bracht alle Koerden achteruitgang."
Seyrek vermoedt dat er ook bij de Koerdische militanten een wil is voor een nieuw bestand. "Omdat de PKK veel klappen kreeg en de winter in aantocht is (erg streng in het bergachtige zuidoosten, MR) verwacht ik op korte termijn het einde van het geweld".
Om op langere termijn vrede te krijgen ligt de bal volgens Seyrek zowel in het kamp van Erdogan als in dat van de HDP, die ook aan introspectie toe is. "De HDP had na de verkiezingen in juni openlijk kunnen breken met de PKK, maar deed het niet. Daarom verloor ze nu de steun van stedelijke Turken, die terugkeerden naar de sociaaldemocratische CHP van islamitische Koerden die weer de AKP vervoegden en van ondernemers."
Maar een vredesproces kan alleen maar gedijen in een opendebatcultuur, wat nogal eens ontbreekt in het Turkije van Erdogan. De internationale waarnemersmissies van de Raad van Europa en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) toonden zich gisteren "ernstig bezorgd" over de beperkingen van de persvrijheid tijdens de voorbije verkiezingscampagne. Ze noemden vrije verkiezingen "onmogelijk in een klimaat van angst en geweld". Zo bestormde de politie vorige week Kanalturk en Bugun TV in Istanbul, twee zenders van predikant Fethullah Gülen, die in de VS in ballingschap leeft. Turkse journalisten zijn bang dat nu ook kwaliteitsmedia, zoals de krant Hürriyet, aan de beurt zijn.
Totale escalatie
Als columnist voor de Nederlandse editie van de krant Zaman, overigens ook eigendom van Gülens mediagroep, voelt Lagendijk zich niet geviseerd. "Ondanks kritiek van de kranten heeft de AK-partij 50 procent gehaald in de verkiezingen. Erdogan kan dus winnen zonder zich iets van kranten aan te trekken. De kosten om grote media aan te pakken zouden, voor het imago van Turkije, veel groter zijn dan de opbrengst. Ik hoop dus dat de regering terugschrikt voor de totale escalatie."
Ook volgens Seyrek heeft Erdogan nu wel andere katten te geselen, zoals de vluchtelingencrisis en zijn relaties met de EU. "Omdat hij nu snel een succes nodig heeft, denk ik dat Erdogan snel tot een akkoord zal komen met de EU over de opvang van Syrische vluchtelingen." Seyrek verwacht wel dat Erdogan hoge eisen zal stellen, gesterkt door een kritiekloze Europese Commissie die een bezwarend mensenrechtenrapport uitstelde tot na de voorbije verkiezingen. "Een zware fout die haaks staat op de Europese waarden", noemt Seyrek dat uitstel, "en die de hand van Erdogan flink heeft versterkt."