Wees niet bang voor de slimme robot

Digitale technologie is stilaan een sprong aan het nemen naar een wereld die niet-computerwetenschappers alleen maar kennen uit sciencefictionfilms. Met andere woorden: een versie van de verstandige HAL-9000-computer uit 2001: A Space Odyssey (1968) en de menselijke robots uit Westworld (1973) staat, minus de kitsch van het predigitale tijdperk waarin die films werden gemaakt, voor de deur. Maar het mensbedreigende computersysteem uit de Terminator-films misschien ook.

De HAL-9000-computer uit Stanley Kubricks 2001: A Space Odyssey, die op menselijke toon communiceert met astronauten, is vandaag al een feit in het Watson-systeem van het Amerikaanse IBM. Vijf jaar geleden al klopte Watson twee menselijke tegenspelers in een uitzending van de Amerikaanse tv-quiz Jeopardy, en nog maar een week geleden installeerde advocatenkantoor Baker & Hostetler een aangepaste versie van dat systeem om zijn raadslieden bij te staan met juridisch advies.

"Een systeem als Watson kan menselijke spraak herkennen, de grammatica ervan analyseren, én de context van de vraag proberen af te leiden", zei Gerard Smit, chief technology officer bij IBM Benelux, onlangs op een conferentie over artificiële intelligentie van het Franse informaticabedrijf Sogeti. "En belangrijker: het systeem leert, door informatie tegelijkertijd te verwerken en op te slaan. Het bouwt zijn eigen hypotheses op, en checkt die door 800 miljoen internetpagina's vol ongestructureerde data te verwerken."

Slimme computers kunnen dus vooral in een fractie van een seconde over het internet surfen. Dat kunnen ze dankzij een belangrijke ommekeer in de manier waarop computers werken. Tot nu toe moest alles wat een computer doet vooraf worden geprogrammeerd. Maar Google, IBM en Nvidia zijn bezig aan chips en software die de werking van een menselijk brein nabootsen, en in staat zijn om slimmer te worden zonder verdere tussenkomst van een mens. "Ze doen onverwachte nieuwe kennis op", zegt Ann Nowé, professor aan het Artificial Intelligence Lab van de VUB. "Een beetje zoals een kind een fiets leert besturen: via een aaneenschakeling van positieve bekrachtigingen."

Net zoals die computers met neurale chips nog niet meteen in de elektrowinkel zullen staan, zijn de menselijke robots uit films als Westworld nog niet meteen voor morgen. Maar er is niettemin een onwaarschijnlijke ontwikkeling bezig in de fijne motoriek van robots. Die wordt nog versterkt door het zonet genoemde zelflerende vermogen van computers. "We hebben tests uitgevoerd met een robotische arm die een paaltje moet helpen balanceren", zegt professor Nowé. "De eerste paar keren liet hij het vallen. Maar al snel leerde hij de juiste microbewegingen om het perfect in balans te laten staan."

Maar er zijn robots die al meer kunnen dan dat. Onder het Europese RoboHow-project, geleid door de universiteit van Bremen, werd er een robot ontwikkeld die zelf pannenkoeken en pizza's kan bakken en toast kan serveren, zonder dat hij daarvoor werd voorgeprogrammeerd. De PR2, zoals het beest heet, leert zichzelf de juiste techniek en recepten door dingen op te zoeken op WikiHow-pagina's en menselijke bewegingen te analyseren in YouTube-filmpjes. En hier komt het cruciale element: alles wat hij heeft geleerd, uploadt hij naar de RoboCloud, een internetsysteem waarop zijn toekomstige soortgenoten kunnen inloggen zodat ze meteen de juiste motoriek beet hebben.

Schrik voor Terminator-scenario

Natuurlijk: de HAL-9000-computer uit 2001: A Space Odyssey begon zich op een bepaald moment superieur te voelen aan de mens, waardoor hij moest worden uitgeschakeld. Het is een reëel scenario waarvoor onder meer futuroloog Ray Kurzweil, Microsoft-stichter Bill Gates en wetenschapper Stephen Hawking onlangs nog hebben gewaarschuwd: een systeem dat de menselijke intelligentie overtreft, ons dus niet meer denkt nodig te hebben, en ons vervolgens dan maar vernietigt.

Tegen 2030, denkt IBM, zullen er alvast computers zijn die even verstandig zijn als een mens. "De 'hardware' van een menselijk brein bestaat uit 85 miljard neuronen, die elk tienduizend synaptische connecties hebben", zegt Smit. "De neurosynaptische chips die we tot nu toe hebben kunnen ontwikkelen, bestaan uit 1 miljard neuronen, ongeveer de breingrootte van een hommel."

Tel daar de 'evolutie' van de bekende wet van Intel-stichter Gordon Moore bij, die zegt dat computerkracht elke 18 maanden verdubbelt, en de kans is inderdaad groot dat computers binnen een à twee decennia de intelligentie van een mens zullen evenaren - en dus ook kunnen overstijgen. Niet voor niets hebben computerwetenschappers achter Googles artificieel intelligente Deep Mind-systeem onlangs een killswitch ingebouwd, zodat het ding desgewenst handmatig kan worden uitgeschakeld.