Tijd om de vierde industriële revolutie onder ogen te zien

Het nieuws van de massale ontslagen bij banken, verzekeraars en retailbedrijven zorgde de afgelopen weken in ons land terecht voor een schokgolf. De gevolgen zijn dramatisch voor duizenden middenklassefamilies en betekenen voor velen een periode van grote onzekerheid.

De fundamentele oorzaak is vaak echter een kracht van de natuur die niemand kan tegenhouden: een vierde industriële revolutie die onze maatschappij op haar grondvesten doet daveren. Als we dus een les moeten trekken uit het recente nieuws is het dat we onze economie, arbeidsmarkt en welvaartsstaat grondig moeten aanpassen aan de noden van de 21ste eeuw.

De organisatie waarvoor ik werk, het Wereld Economisch Forum, bestudeert al jaren de impact die technologie op de samenleving zal hebben. De conclusie van onze oprichter, professor Klaus Schwab, een ingenieur, is tweeledig.

Eén: de maatschappij staat door de technologische vooruitgang op een kantelpunt. Net zoals de eerste industriële revolutie zorgde voor een omwenteling in waar we woonden (in de stad in plaats van op het platteland) en wat we beroepsmatig deden (werken in een fabriek in plaats van op het veld), zullen innovaties als artificiële intelligentie, robots en het internet of things nu leiden tot een copernicaanse omwenteling.

Twee: het is lang niet zeker dat de invloed van technologie een eenzijdig positieve zaak is. Net zoals de originele industriële revolutie eerst wantoestanden à la Daens veroorzaakte alvorens massaal vooruitgang te brengen (stemrecht, stijgende lonen, kortere werkweek, sociale zekerheid).

De waarheid is dat technologische vooruitgang naast klimaatverandering de echte gamechanger van de 21ste eeuw wordt. Om die reden opende het Wereld Economisch Forum afgelopen maandag een Centrum voor de Vierde Industriële Revolutie in San Francisco, het eerste in zijn soort. Bedoeling is alle belanghebbenden in de maatschappij samen te brengen en na te denken over hoe technologie voordelen kan bieden voor iedereen.

Nu al is duidelijk wat de belangrijkste werkpunten zijn. Hetzij in Silicon Valley, hetzij in het politieke halfrond in België.

Ten eerste zien we dat technologie momenteel voor een uitholling van de middenklasse zorgt. Veel van de jobs die vandaag onder druk komen te staan, zijn die van mensen die goed opgeleid zijn: universitair geschoolden zoals bij Axa of ING of technisch geschoolden zoals bij Caterpillar. Dat komt omdat automatisatie en artificiële intelligentie steeds beter in staat zijn ingewikkelde menselijke taken over te nemen. De volgende in de rij zouden wel eens bepaalde dokters en advocaten kunnen zijn.

Tegelijkertijd zijn de jobs die er wel bij komen vaak minder goed betaald of komen ze met een grotere onzekerheid: denk maar aan de klusjesmannen- en vrouwen in de deeleconomie.

Ten tweede zien we een nieuwe golf van consolidatie in de nieuwe economie. Winner takes all. Voorbij zijn de dagen waarin duizenden handelaars de retailsector in handen hebben, aangebroken is het moment van de grote onlineretailers. Hetzelfde is waar voor sociale media of deelplatformen.

Wat hierbij zorgen baart, is dat deze nieuwe giganten vaak slechts een beperkt aantal medewerkers nodig hebben om recordomzetten te draaien en recordwinsten te maken. Bovendien stellen ook steeds meer mensen in vraag hoeveel belastingen zulke nieuwe kampioenen betalen.

Individueel zijn de recente ontslagen dus drama's, maar voor de maatschappij in haar geheel zijn ze dat eigenlijk ook.

Het goede nieuws is dat technologie ook een positief netto-effect kan hebben. Wellicht zullen we in de toekomst minder voor bankdiensten en goederen betalen, energiebesparende huizen hebben en in propere, verkeersluwe steden wonen.

De vierde industriële revolutie kan dus goed zijn voor iedereen. Maar dan moeten we wel nu in actie schieten, en nadenken hoe we met zijn allen nuttig kunnen werken en leven, en hoe we ook in de toekomst de sterkste schouders de zwaarste lasten kunnen laten dragen. Toekomstige generaties zullen ons dankbaar zijn.