Chimamanda Ngozi Adichie overschrijdt de grenzen van gender en huidskleur

Adichie, die pendelt tussen haar studenten literatuur in Lagos en haar schrijftafel in de Amerikaanse staat Maryland, krijgt in haar geboorteland vooral veel tegenwind van vrouwen, vertelt ze. "Ze verwijten mij dat ik hun dochters ervan weerhoud om te trouwen. Terwijl dat in hun ogen de grootste vervulling is. Ik mag meisjes er niet voor waarschuwen dat het huwelijk gevaarlijk kan zijn doordat het verlangens kan vernietigen, of een ongelijke waardering veroorzaken."

Klashoofd

In Nigeria, zegt Adichie, is een vrouw die niet getrouwd is, het resultaat van een zware, persoonlijke mislukking. "Maar een ongehuwde man wordt gezien als iemand die zijn keuze nog niet heeft kunnen maken."

De eerste keer dat de schrijfster geconfronteerd wordt met die dubbele standaard, is ze negen jaar oud. In de lagere school krijgt één kind de prestigieuze post van klashoofd. Het klashoofd mag de namen van lawaaimakers op het bord noteren en surveilleert het lokaal met een lange stok in de hand. Als de juf een toets uitschrijft en de leerling met de beste score de post belooft, spant Adichie zich tot het uiterste in om als primus te eindigen en ze is daadwerkelijk de beste. Helaas, zegt de leerkracht: de klasverantwoordelijke kan enkel een jongen zijn. De schrijfster vertelt het glimlachend. "De jongen met de op één na beste score was een lief, zachtaardig ventje die geen enkele ambitie had om met een stok door de klas te lopen. Ik daarentegen..."

Daar ligt de kiem van haar visie op gelijkwaardigheid: "Voor mij is feminisme zo belangrijk omdat het over onrechtvaardigheid gaat. Omdat er zoveel ambities en dromen in rook opgaan door seksistische verwachtingen."

Want de kenmerken die we aan jongens en meisjes toedichten zijn niet enkel verstikkend voor vrouwen, zegt ze. Door mannelijkheid extreem eng te definiëren sluiten we jongens op "in een keiharde, krappe kooi". "Jongens krijgen van kleins af aan te horen dat angst en kwetsbaarheid uitgesloten zijn. We leren hen een masker op te zetten. Het resultaat zijn 'harde' mannen met uiterst fragiele ego's." Daarom is feminisme ook goed voor mannen, argumenteert ze. "Niet in de zin dat ze vrouwen respecteren en als jongen met poppen spelen. Wel dat ze vrouwen zien als hun gelijke. En dat ze bijvoorbeeld weten dat een vrouw in een relatie niet voor het complete huishouden moet instaan omdat ze een vagina heeft."

Mag een toegewijde feminist cupcakes bakken? Korte rokjes dragen? Haar tijd verspillen aan het uitproberen van de nieuwste kapsels? (Haar recente roman Amerikanah, over een Nigeriaanse vrouw die na een lang verblijf in de VS terugkeert naar haar thuisland, biedt een fascinerende inkijk in Afrikaanse vlechttechnieken. Adichie deed uren research op YouTube, waar vrouwen in zelfgemaakte filmpjes tonen hoe je je haar in ingewikkelde strengen draait.)

Mannenpakken

Vroeger maakte ik mij vreselijk veel zorgen over mijn uiterlijk, zegt ze. "Ik wilde serieus genomen worden en verdoezelde daarom mijn vrouwelijkheid. Die zou maar afleiden van wat ik te zeggen had. Ik gebruikte geen make-up en droeg mannenpakken. Maar op een gegeven moment kun je de ruis van verwachtingen afzetten, simpelweg omdat het leven te kort is om je met zulke oppervlakkigheden bezig te houden."

In Nigeria wordt haar regelmatig de toegang tot cafés of chique hotels ontzegd omdat knappe jonge vrouwen die alleen op stap zijn beschouwd worden als prostituees. Veel obers groeten haar niet als ze in mannelijk gezelschap op restaurant gaat. "Een goede vriend van mij merkte niet eens dat híj in het restaurant werd bedankt door de Nigeriaanse bediende terwijl ík de lunch had betaald met mijn zuurverdiende centen. Toen ik hem erop wees, ging een wereld voor hem open. In Nigeria sta ik erom bekend dat ik reprimandes geef in restaurants waar bedienden me niet groeten. Ik wil gezien worden als mens." Ze windt zich zichtbaar op. "Ik werk verschrikkelijk hard en het is ongelooflijk pijnlijk dat ik op eigen verdienste zo ver ben gekomen maar dat niet gezien wordt omdat ik een voortplantingsorgaan heb. Het verwondt me werkelijk, ik ga ervan briesen. Al snap ik heus wel dat een bediende geen slechte bedoelingen heeft. Hij ziet het gewoon niet."

Veelvraat

De schrijfster groeide op als vijfde in een gezin van zes kinderen. Beide ouders werken aan de universiteit van Nsukka. Haar vader als professor statistiek, haar moeder als een van de eerste vrouwelijke administratieve krachten. Ze omschrijft het als een 'doorsnee Nigeriaans middenklassegezin, hecht en warm', maar ook als een familie die leed onder de toenemende politieke spanningen en militaire conflicten in het land. Haar ouders keken aan tegen achterstallige lonen. "Eerst verdween de jam van tafel, dan de margarine, en daarna het brood."

Herinneringen aan haar kindertijd zijn ook gevuld met de boeken die de jonge Adichie verslond. "Ik denk graag dat de manier waarop ik de wereld ervaar grotendeels bepaald is door de opvoeding van mijn liefdevolle ouders, maar ook door de boeken die ik las. Ik was een nieuwsgierige veelvraat als kind. Lezen maakte me bewust van de ongelofelijke diversiteit en van de kooi waar de mens in zit. Toen ik tien was, las ik een roman over de Siberische kampen in de Tweede Wereldoorlog. O mijn God, dacht ik, hoe anders is dit!" Tijdens het lezen voelde ze de ontberingen van de kou en de sneeuw. "Terwijl ik nog nooit sneeuw had gezien."

In de eerste verhaaltjes die de jonge Adichie begint te schrijven, voert ze blonde kinderen op met blauwe ogen die appels eten en blij zijn omdat de zon schijnt. Haar literaire verbeelding beperkt zich tot de wereld van Britse schrijvers van jeugdboeken. Later ontdekt ze Afrikaanse romanciers, zoals Chinua Achebe, die haar wereld verbeelden en personages opvoeren in wie ze zich wel kan herkennen. "Ik leerde dat meisjes met een chocoladekleurige huid en weerbarstig haar dat zich moeilijk in staartjes laat wringen ook de hoofdrol in een boek konden spelen."

Lezen laat je voelen hoe verschillend je bent, zegt ze. "Maar juist ook heel erg hetzelfde. Dat is voor iedereen goed, maar in het bijzonder voor kinderen. Zo leren ze om mensen als mensen te zien. En niet als vrouw, of man, zwarte of rijke. Ik kan het ook aan mensen zien, of iemand wel of niet leest."

Tribale muziek

Pas wanneer Adichie naar de VS trekt om er te studeren, ze is dan 19, wordt ze zich echt bewust van haar huidskleur en origine. "In Nigeria is iedereen hetzelfde, dus ras vormt er geen probleem." Het Amerikaanse meisje met wie ze een studentenkamer deelt, legt haar bereidwillig uit hoe het fornuis werkt. Alsof ze er zelf nog nooit een van dichtbij heeft gezien. Het meisje is nieuwsgierig naar de 'tribale muziek' van haar Afrikaanse kotgenote. "Groot was haar teleurstelling toen ik mijn tape van Mariah Carey liet zien."

Die ervaringen inspireren Adichie tot de TedX-lezing 'The Danger of a Single Story': "Als ik zelf niet was opgegroeid in Afrika, en een idee zou moeten vormen op basis van de populaire beelden van het continent, zou ik ook denken dat Afrika een plek is van mooie landschappen en dieren en vreemde mensen die zinloze oorlogen voeren en sterven van honger en aids. Van mensen die niet voor zichzelf kunnen opkomen en zitten te wachten op een vriendelijke, blanke buitenlander die hen komt redden. Maar dankbaarheid moeten tonen is zo denigrerend."

Ze is ervan overtuigd dat literatuur dat heersende beeld kan veranderen. In haar boeken en korte verhalen overschrijdt ze de grenzen die continenten, ras en gender opleggen. Ze kruipt in de huid van een Britse man (Een halve gele zon), een Nigeriaanse vluchteling die in Londen een schijnhuwelijk aangaat om zijn verblijf te regulariseren (Checking out) en een tienermeisje dat haar seksualiteit ontdekt (Paarse hibiscus).

Adichie heeft een organisatie opgericht die bibliotheken in Nigeria diversifieert, zodat kinderen ook hun eigen wereld op papier tegenkomen, en niet enkel het wereldbeeld van Angelsaksische schrijvers. "Literatuur vergroot je empathie. Soms verwonder ik me over mensen met macht en denk ik: kun je je echt niet voorstellen wat het is om wanhopig te zijn? Weet je niet wat het is om te verliezen? Snap je niet wat het betekent als je grootste droom je wordt afgenomen? Als je je dit soort dingen kunt voorstellen, zouden er andere keuzes in de politiek gemaakt worden. Dan zouden politici generaliseren met meer menselijkheid."

---

Chimamanda Ngozi Adichie

geboren in 1977 in

het Nigeriaanse Enugu

begint aan een opleiding geneeskunde aan

de Universiteit van Nigeria, trekt een jaar later naar de VS om er onder andere literatuur en Afrikaanse studies te volgen aan de universiteiten Johns Hopkins, Princeton, Yale en Harvard

debuteert in 1997 met gedichtenbundel Decisions

haar eerste roman, Paarse hibiscus, is bekroond met de Common Wealth Writers Prize for Best First Book

Een halve gele zon, een roman over de Biafra-oorlog, werd verfilmd met Chiwetel Ejiofor (Twelve Years a Slave) in de hoofdrol

haar laatste boek, Amerikanah, werd door The New York Times opgenomen in de selectie van beste boeken van 2013

verdeelt haar tijd tussen Nigeria, waar ze doceert, en de stad Columbia in de Amerikaanse staat Maryland, waar ze met haar echtgenoot woont