'We moeten een compromisvinden met de drugskartels'

Met veertigduizend doden in de laatste vijf jaar is de Mexicaanse oorlog tegen drugs compleet uit de hand gelopen. Sommigen stellen de kartels verantwoordelijk voor het geweld, anderen menen dat de regering-Calderón de knuppel in het hoenderhok heeft gegooid. Wat is er aan de hand?

Howard Campbell: "Al meer dan veertig jaar zijn er drugskartels actief, maar het geweld bleef vrij beperkt tot 2006. Toen verklaarde de pasverkozen president Calderón de oorlog aan de kartels. Hij wilde zijn nipte zege legitimeren met krachtige actie en stuurde het leger op de drugsbazen af. Maar de kartels zetten de tegenaanval in en hadden meer vuurkracht. Het huidige drugsgeweld is een boemerangeffect van dat beleid.

"Een andere factor is dat de wereldwijde financiële crisis Mexico hard heeft geraakt. Velen hebben daardoor hun heil gezocht in de drugshandel. Zo ontstond er een counterculture of crime, een complete levensstijl, met narcocorridos, songs die de drugswereld verheerlijken als een gangsterwereld van mode, films en decadente consumptie. Een hele sector in de Mexicaanse samenleving heeft zich losgekoppeld van de mainstream en idealiseert de misdaad."

Toen het leger in Juárez arriveerde in 2008, nam het geweld enkele maanden af, maar daarna laaide het op als nooit tevoren. Vanwaar die escalatie?

"In januari 2008 werd politiecommissaris Saulo Reyes gearresteerd omdat hij banden had met het Juárezkartel. Een grote verdeeldheid en interne strijd in dat kartel was het gevolg. Het Sinaloakartel, geleid door 'El Chapo' Guzmán, rook een kans en probeerde de markt van Juárez over te nemen. Dat veroorzaakte een dramatische toename van het geweld. Daarop stuurde Calderón tienduizend troepen en federale agenten naar de grensstad om het geweld in te dammen, wat de situatie alleen maar erger maakte.

"De Mexicaanse politie is van hoog tot laag corrupt. De verschillende politie-eenheden, maar ook het leger, hebben allemaal banden met verschillende drugskartels en misdaadgroepen. Vandaar ook de rechtstreekse botsingen tussen de federale en de gemeentelijke politie. Dan heb je nog andere soorten misdaadgroepen die zich niet bezighouden met drugs maar met afpersing, ontvoeringen, illegale dvd's en mensensmokkel. Daar komt de zogenaamde 'ongeorganiseerde misdaad' of opportuniteitscriminaliteit nog bij: misdadigers die profiteren van de chaos en straffeloosheid. Het geweld heeft dus verschillende lagen, maar werd in beginsel uitgelokt door de overheid die de War on Drugs ontketend heeft. Gesteund en gestimuleerd door de Verenigde Staten."

Moeten we de kartels dan gewoon accepteren en hun gang laten gaan?

"Waarom niet? Mexico is een land waar corruptie alomtegenwoordig is. Studies tonen aan dat 40 procent van de bedrijvigheid in de informele economie plaatsvindt. Niet enkel drugshandel, maar mensen die zwart werken of hun bedrijfjes off the books runnen. Mexico's economie functioneerde altijd zo, waarom zou dat veranderen?"

Waarom is de corruptie zo uitgebreid?

"Jorge Castañeda, een politicoloog en vroegere minister van Buitenlandse Zaken, betoogt dat de corruptie haar wortels heeft in de Spaanse overheersing. Mexico werd toen bestuurd door onderkoningen, die hun positie beschouwden als een privilege. Bestuurlijke verantwoordelijkheid was bijzaak. Het ging erom zoveel mogelijk geld uit de bevolking te persen.

"De opvatting dat de overheid fundamenteel corrupt is, stamt uit die periode en heeft de maatschappij volledig doordrenkt. De meeste Mexicanen houden zich gewoon niet aan de wet. Ze geloven er niet in, beschouwen haar als corrupt en proberen haar zoveel mogelijk te ontduiken. Drugskartels kunnen floreren in zo'n omgeving. Toen Calderón de machtsbalans probeerde te veranderen, realiseerde hij zich niet hoe verweven de corruptie is met de kartels, het leger en de federale politie."

Heeft u suggesties voor oplossingen?

"Veel Latijns-Amerikaanse intellectuelen roepen op tot de legalisering van marihuana. Dat zou een omzetvermindering van 60 procent betekenen voor de drugssector. Maar op de een of andere manier moet er een compromis worden gezocht met de kartels, het is onmogelijk ze uit te roeien. De prioriteit moet zijn om het geweld te verminderen, niet noodzakelijkerwijs de misdaad."

Legale marihuana klinkt redelijk, maar de zaken liggen toch anders voor crystal meth en crack?

"Drugsmisbruik moet bij de wortels aangepakt worden. Grote groepen mensen hebben geen economische toekomst, voelen zich gemarginaliseerd en grijpen naar drugs en alcohol. Om dat op te lossen, moet je veel veranderen. Dan moet er werkgelegenheid gecreëerd worden en een maatschappij waarin iedereen een redelijke levensstandaard heeft. Je moet het gebruik van drugs ontmoedigen, maar het kost geld om goede onderwijskansen, gezondheidszorg en recreatiemogelijkheden te scheppen. De VS zijn natuurlijk een consumptiemaatschappij. Mensen hebben altijd gevonden dat ze het recht hadden zich van alles en iedereen te bedienen. Om het drugsprobleem te stoppen, moet je dat consumptiepatroon bestrijden. Maar een hele cultuur verander je niet van de ene op de andere dag.

"Hetzelfde met wapens: er is een machtige wapenlobby die teruggaat tot het ontstaan van de VS. De Mexicaanse overheid stelt de VS verantwoordelijk voor de overvloed aan wapens op haar grondgebied."

Begin dit decennium waren 'bloeddiamanten' actueel. Is het geen idee om een boycot van cocaïne af te roepen die eigenlijk 'bloedcocaïne' is?

"Het probleem is dat de progressieve en intellectuele sector van de samenleving het product is van de revoluties van de jaren '60 en '70, waarin het gebruik van drugs een belangrijk symbool van rebellie was tegen het 'establishment'. Het is problematisch voor linkse intellectuelen, die van nature tegen de War on Drugs zijn, om een boycot over cocaïne uit te roepen. Drugs zijn door links lange tijd als positief beschouwd, ze symboliseerden onze strijd tegen de conservatieven, Nixon en de Vietnamoorlog.

"We moeten deze zaken loskoppelen en zorgen dat cocaïne- en heroïnegebruik op de progressieve agenda komen. Tot nu toe kwam kritiek op drugsgebruik alleen maar uit conservatieve hoek. Ik heb nog een suggestie: ik zie niet in waarom de VS, met hun geavanceerde wetenschap, geen drugs kunnen ontwikkelen analoog aan cocaïne en heroïne maar zonder de negatieve bijwerkingen. Inderdaad, mensen zullen altijd drugs gebruiken, dus waarom die werkelijkheid niet accepteren en minder schadelijke en gecorrumpeerde drugs aanmaken?"

Ziet u op korte termijn verbetering in de situatie van Ciudad Juárez?

"Het gaat nog jaren duren. In 2012 zijn er nieuwe presidentsverkiezingen. Dan worden er nieuwe politie- en legerchefs aangesteld. De drugskartels en de georganiseerde misdaad die nu allemaal hun eigen stromannen hebben raken die dan kwijt. Deze shake-up zal veel conflicten genereren.

"Er is een nieuw politiehoofd in Juárez, Julián Leyzaola. Hij staat bekend om zijn keiharde aanpak. Hij riep dat alle drugsbazen criminelen zijn die hij gaat vermorzelen, maar dat heeft meer met machismo te maken dan met een uitgekiende strategie. In 2010 zijn er 149 politieagenten vermoord in Juárez. Veel agenten worden vermoord door andere agenten omdat de hele gemeentepolitie van Juarez crimineel is. Je hebt dus het leger dat niet alleen inefficiënt is, maar zich ook schuldig maakt aan mensenrechtschendingen. Daarenboven is de federale politie notoir corrupt. Wie kan het geweld dan stoppen?

"Er is een burgerbeweging geleid door de dichter Javier Sicilia, die hij opstartte nadat zijn zoon omkwam in zinloos drugsgeweld eerder dit jaar in de deelstaat Morelos. Een protestkaravaan die in Mexico stad begon en door het hele land trok, kwam na een week in Juárez aan. Er werd opgeroepen dat iedereen die vrede wilde een petitie moest tekenen die politici oproept tot systematische uitroeiing van straffeloosheid. Het is een burgerinitiatief zonder veel invloed, maar op dit moment de grootste kracht die voor vrede en gerechtigheid opkomt."

Sommigen beweren dat het Sinaloakartel van 'El Chapo' Guzman, een voorkeursbehandeling krijgt. Is dat de zoveelste absurde samenzweringstheorie of zit er een kern van waarheid in?

"Ik geloof dat het waar is. Een gezaghebbend boek, Los Señores del Narco van journaliste Anabel Hernandez documenteert nauwkeurig hoe de federale overheid het Sinaloakartel ondersteunt. National Public Radio onderzocht nauwgezet hoeveel mensen van de verschillende kartels de afgelopen vier jaar waren gearresteerd. Het bleek dat het Sinaloakartel nauwelijks werd aangepakt. Het is helaas duidelijk dat de regering aan de kant van dat kartel staat omdat het de machtigste drugsorganisatie is. De arrestatie van 'El Diego', een van de topmensen van het Juárezkartel bevestigt dat alleen maar. 'El Chapo' Guzman loopt al tien jaar vrij rond. Het wordt steeds moeilijker om de War on Drugs nog serieus te nemen."