Radicale jonge stemmen in Hongkong gaan voor frontale confrontatie met China

Eerder deze week oordeelde de Chinese regering dat kandidaat-parlementsleden in Hongkong niet alleen hun trouw moeten zweren aan Hongkong én China, maar dat ze dat ook ‘moeten menen’. Deze inmenging uit Beijing komt er nadat parlementsverkiezingen in de autonome regio een aantal radicale stemmen lanceerden. Stemmen die China zenuwachtig maken.

Het is intussen twee jaar geleden dat tienduizenden het stadscentrum van Hongkong lam legden uit protest tegen Chinese inmenging in de lokale politiek. De erfgenamen van de Paraplubeweging hebben vandaag nieuwe methodes gevonden om de autoriteiten tegen te werken.

Tijdens de parlementsverkiezingen van 4 september 2016 dongen een aantal nieuwe partijen, de een al radicaler dan de ander, naar de beperkte zetels in de wetgevende raad die rechtstreeks werden verkozen.

Bij de winnaars waren Nathan Law, een sleutelfiguur in de protestbeweging, en Eddie Chu, een milieuactivist die kort na de verkiezingen doodsbedreigingen mocht ontvangen. Nog een jonge winnaar was Lau Siu-lai. Twee jaar geleden kwam ik haar nog tegen op een betoging, ze was gepassioneerd aan het vertellen over de extreme ongelijkheid in Hongkong. Al deze stemmen maakten Beijing redelijk ongerust, maar de druppel was de separatistische partij Youngspiration, die twee leden kon afvaardigen.

Op zoek naar onafhankelijkheid

Youngspiration groeide uit de meest radicale vleugel van de Paraplubeweging. In de lente na de protesten kwam je deze activisten vaak tegen in dorpjes bij de grens met China, waar ze Chinese toeristen pestten. Voor hen is alles wat ruikt naar China taboe. De oudere generatie van activisten noemt men hier nog “pan-democraten”, omdat ze streven naar democratische hervormingen in China en Hongkong.

Voor Youngspiration daarintegen is China niet interessant. Ze worden treffend localists genoemd, enkel geïnteresseerd in lokale politiek. Ze willen Hongkong terug groots maken, inclusief nostalgische dromerij van de goeie oude koloniale tijd. En ze willen dat doen zonder China.

De huidige politieke crisis begon een maand geleden, toen de jonge politici Sixtus Leung en Yau Wai-ching – verkozenen van Youngspiration – van hun eedaflegging gebruik maakten om China te beledigen, en de onafhankelijkheid van Hongkong te eisen. In hun engelstalige eed spraken Leung en Yau van ‘Tseena’, in plaats van ‘China’. Die alternatieve benaming was vooral populair bij de Japanse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. Yau verving ‘Republic’ ook met ‘Refucking’, en beiden droegen ze een vlag met de woorden ‘Hong Kong is not China’ op. De voorzitter van het parlement verklaarde de ceremonie ongeldig, en eiste dat het duo de eed later opnieuw zou afleggen.

Ook andere pro-democraten gebruikten hun eed om te protesteren. Lau Siu-lai bracht haar eed ondraaglijk traag, en deed er uiteindelijk vijf maal langer over dan gewoonlijk. Anderen voegden woorden toe aan het begin en eind, onder andere om het ontslag te eisen van de immens onpopulaire regeringsleider Leung Chun-ying.

In de daaropvolgende weken groeide het protest tegen Sixtus Leung en Yao Wai-ching. De regering daagde het duo voor de rechter, om hen permanent uit het parlement te weren. Maar nog voor de rechtbank tot een beslissing kon komen, kwam Beijing tussenbeide.

Beijing interpreteert

De grondwet van Hongkong werd opgesteld in overeenkomst met een verdrag dat Margaret Thatcher en Deng Xiaoping in de jaren tachtig bereikten. Daarin stond dat Hongkong voor vijftig jaar autonoom zou blijven, met enkel een militaire en diplomatieke verantwoordelijkheid voor China. Dit bestuurssysteem noemt men “Een Land, Twee Systemen” en het is de kern van de precaire verstandhouding tussen beide gebieden. Maar de Volksrepubliek wist het recht te behouden om de grondwet te “interpreteren”, indien er onduidelijkheid zou ontstaan.

“Zowel het lokale gerechtshof in Hongkong, als de centrale regering in Beijing, hebben de macht om de grondwet te interpreteren,” zegt Albert Chen van de Faculteit Rechten aan Hong Kong University (HKU). “Tot nu toe is dat vier keer gebeurd. Zo’n interpretatie telt dan als deel van de wet, en wordt later gebruikt in de rechtbank voor gelijkaardige rechtszaken.”

De oathgate, zoals de politieke crisis reeds genoemd wordt, heeft betrekking tot Artikel 104 van de grondwet. Daarin staat uitgelegd dat iedereen die een officiële ambt wil bekleden eerst trouw moet zweren aan Hongkong én aan China.

Afgelopen maandag maakte het Permanent Comité van de Chinese regering bekend dat dit ’trouw zweren’ niet enkel in woorden moet gebeuren, maar ook in daden. Met andere woorden, als Beijing denkt dat men het eigenlijk niet echt meent, kan de eed ongeldig worden verklaard. En eenmaal ongeldig, kan de eed niet opnieuw worden afgelegd.

Paniek in Hongkong

Zowel in rechtskundige, als in pro-democratische kringen werd dit nieuws met ongeloof onthaald. De vage definitie van een geldige eed opent deuren die elke rechtsstaat zelfs niet graag op een kier ziet staan. De balie van Hongkong diende meteen van antwoord: “De manier waarop deze kwestie wordt aangepakt, geeft onvermijdelijk de indruk dat [het permanent comité] effectief wetten maakt voor Hongkong.” Dit maakt de balie bezorgd dat Beijing niet zal voldoen aan haar belofte om het principe van “Een Land, Twee Systemen” te waarborgen.

Albert Chen meent dat de interpretatie legaal is, en niet zo controversieel hoeft te zijn: “De bestaande wet eist dat kandidaat-parlementsleden de eed afleggen. Het zegt ook dat elke kandidaat die dit weigert, wordt uitgesloten van het ambt. Het enige wat deze interpretatie doet is zeggen dat de eed serieus genomen moet worden. Dit is geen wijziging in de wet. Bovendien is dit slechts een regel, het is nog steeds aan onze lokale rechtbanken om deze regel toe te passen op individuele rechtszaken.”

Ronny Tong, voormalig parlementslid en voorzitter van de denktank ‘Path of Democracy, is wel bezorgd: “Deze interpretatie verandert inderdaad niets aan de wet. Maar het feit dat Beijing het nodig vindt in te grijpen nog voor het oordeel van ons eigen gerechtshof, doet twijfelen aan het vertrouwen dat de centrale regering heeft in onze rechtsstaat. Het enige wat deze beslissing doet is onze politiek verder polariseren. Je ziet nu al hoe sommige politici deze interpretatie gebruiken om andere pro-democraten uit het parlement te drijven.”

Grote gevolgen

Intussen doemt die andere politieke mijlpaal op aan de horizon. In maart 2017 kiest Hongkong een nieuwe regeringsleider. Het is het ondemocratische karakter van deze verkiezing die rechtstreeks aanleiding gaf tot de Paraplubeweging in 2014. Het algemene publiek heeft geen inspraak in de selectie van kandidaten voor de positie. Dat is een voorrecht van het kiescollege, een groep invloedrijke Hongkongers, business tycoons, en het volledige parlement.

De pro-democraten willen per se de huidige leider Leung Chun-ying afzetten, maar hun kans om enige invloed uit te oefenen hangt af van hun gewicht in het parlement. Ronny Tong: “Als de autoriteiten de nieuwe interpretatie van de grondwet gaan gebruiken om andere pro-democraten te viseren, dan kan het wel eens zijn dat tegen maart 2017 enkel de pro-Beijing factie overblijft. Dat zou een ramp zijn, want dan raakt Leung Chun-ying sowieso opnieuw verkozen.”

Inmiddels is de rechtszaak tegen het jonge duo van Youngspiration nog steeds gaande. Met spanning wachten Hongkongers af wat het oordeel zal worden. Er is slechts een kleine kans dat de rechter de interpretatie van Beijing naast zich neerlegt, vertelt HKU professor Cora Chan aan de New York Times. “Ik ben heel zeker dat Sixtus Leung en Yau Wai-ching de rechtszaak zullen verliezen,” zegt Ronny Tong. “Maar dan begint het pas. De andere pro-democratische politici die hun eed aanpasten kunnen volgen. En dan hebben we pas echt een probleem.”