De straten van Athene zijn geplaveid met filosofen
Het moet heel slecht gaan met de Griekse economie. Eventjes naar links uit het Best Western Hotel, aan de Agiou Konstantinoustraat, kan niks symbolischer zijn dan dit: de sekscinema is dicht. Achter de neergelaten tralies is een bord van 'Gwendoline and the missing Princess' achtergebleven. Een doek met een vermoeden van een pin-up is neergelaten. Website www.erotic-cinema.org is, blijkt later, dood. Nog een symbool? Een klokje bij John Tavoularis, sinds 1995 uitbater van uurwerkenwinkel Tavoularis, is blijven stilstaan. Op vijf over twaalf. Zo laat is het in Athene. Al zie je ook mensen lachen. Kun je in de Plaka zelfs hip frappé drinken, opent in de winkelstraat om de hoek een sportwinkel en een Mango. Opening soon. Is er dan toch nog leven in Athene?
Op het Kotziaplein wordt aan een podium getimmerd. De PA wordt getest. Als straks een paar honderd meter verderop, op het Syntagmaplein, betoogd zal worden tegen Papandreou en zijn 300 parlementsleden, treden hier het Hongaarse Pannonia Allstars Ska Orchestra en de Griekse reggaeband Fundracar op. Ze zijn top of the bill van de European Music Day waarvan Lazaros Damanis hier in Athene organisator is. Hij is 30. Je zou denken: een leeftijd waarop je uit Griekenland wegvlucht. Dat doet hij niet. "Ik probeer gewoon een motief te vinden om opnieuw te lachen. Hoe je de crisis in Griekenland voelt, hangt voor een groot stuk af tot welke klasse je behoort. De hogere klassen voelen het amper. Maar voor de lagere en de middenklasse is dat anders." Hij is eerlijk: hij behoort tot die laatste. "Iedereen in Griekenland heeft gelogen en bedrogen. Het was vaak elk voor zich, we hielpen onze buren niet, gooiden ons vuilnis gewoon weg. Dat is trouwens niet nieuw, de voorbije driehonderd jaren zaten de Grieken altijd zo in elkaar. We wilden in een zetel zitten en het interesseerde ons niet dat ons land daardoor in slechte papieren kwam. Griekenland was de voorbije jaren het land met verhoudingsgewijs de derde beste verkoop van Porsche Cayenne. Ook ik heb een zwembad. We betaalden er geen belastingen voor. We werden het slachtoffer van onze credit cards. We wilden alleen in luxe leven, zonder aan de toekomst van het land te denken."
Van boer tot bourgeois
Kolonaki. Van oudsher de betere wijk van Athene. Onderweg rusten verroeste gevechtsvliegtuigen op wat je de parking van het oorlogsmuseum kunt noemen. Vlakbij woont Nikos Pitaras, 65, op een appartement met vooral chaos. Beetje typisch man-alleen-appartement. Al klopt dat niet helemaal. "Mijn zoon van 30 woont hier ook opnieuw", zegt de net gepensioneerde leraar wiskunde in Grieks geaccentueerd Frans. Ooit woonde hij in Frankrijk, trouwde er, gaf er les. Later werkte hij voor een bank. Tot Pitaras drie jaar geleden terugkeerde. Naar zijn land. Naar zijn land in crisis. "Ik ging ervan uit dat ik de laatste jaren van mijn leven rustig op mijn pensioen kon leven", glimlacht hij. "Maar straks moet ik me een stuk hout zoeken en er lotjes van de loterij aan hangen om ze in de straten te verkopen." Niet dat het zo'n vaart loopt, zijn pensioen zag hij wel met 400 euro afnemen, maar met de 2.300 euro die hij overhoudt, is zijn maandelijkse afbetaling van 830 euro nog haalbaar. "Maar ik vrees dat het er niet beter op wordt. En al zeker niet voor de jongeren. Mijn zoon combineerde twee jobs om rond te komen, maar de voorbije vijf maanden werd hij niet meer betaald. En ik twijfel er niet aan: binnenkort zit hij zonder job."
Wie een mea culpa wil horen, moet niet bij Nikos Pitaras zijn. Hij lacht: "Kijk, ik zal ook wel eens vijf drachmen te weinig betaald hebben, maar in vergelijking met de grootschalige fraude waaraan de politici zich bezondigden, stelt dat niks voor. Met mijn ex-vrouw wandelde ik eens door de noordelijke wijken van Athene, wijken als Ekali, Kastri en Kifissia. Papandreou woont in Ekali. Ze wees me er zelf op: kijk, dat zijn de gouden balkons, daar hangt het geld van de Europese Gemeenschap. En ze had gelijk. Volgens mij is alles begonnen met PASOK (de socialistische partij van premier Papandreou, RVP). Met hen kwam een nieuwe politieke klasse zonder cultuur, boeren eigenlijk, die een soort van bourgeoisie wilden worden. In werkelijkheid werd het een slechte Amerikanisering. Je werd beoordeeld op je fortuin. Toen ik zei dat ik in Frankrijk met een 2PK reed, lachten ze me uit. Papandreou werd voorzitter van de Socialistische Internationale, met daarin Ben-Ali en Kadhafi. Mooie socialisten zijn dat. Papandreou zegt nu dat hij 'het vaderland' wil redden, maar als de helft van Griekenland aan buitenlandse investeerders behoort, is er van een vaderland geen sprake meer."
Zelf noemt hij zich 'communist'. Getekend "zoals iedereen van mijn generatie" door de burgeroorlog die Griekenland tussen 1942 en 1949 trof. Als jonge man wilde hij militair worden. "Omdat je dan voor de rest van je leven goed zat." Nu woont hij in een land dat op de rand van het failliet staat, zegt men. "Ik ben een wiskundige, maar dat failliet begrijp ik niet. Zelfs Le Monde Diplomatique kan me dat niet uitleggen. Omdat, denk ik, ze het zelf niet weten. Volgens mij is het het vlindereffect. Zoals een vlinder die boven het Amazonewoud een tornado in Texas kan veroorzaken, heeft de economische crisis in Amerika de rest van de wereld in de problemen geholpen. Ook Griekenland."
Geknipt voor 20 euro
2009, het is een jaartal dat iedereen in Griekenland met pijn uitspreekt. Omdat het toen begon. En ook toen begon Panagiotis Grigoriou op de hoek van Ypsilandou en Ploutarchou 'The Barber Shop 1900'. Alles antiek. Investering? Enorm, zo blinkt het hier. Alleen al de stoel, in hout nog, origineel uit 1860. Erin zit modeontwerper Vassilis Zoulias. Het verhaal van Grigoriou is het bekende verhaal van durven als niemand nog durft. Hij maakte carrière als export manager voor het Midden-Oosten bij Knauff en later als marketing manager in een cementfabriek. "En plots bedacht ik dat er plaats moest zijn voor een kapperszaak zoals je die vroeger nog had in Griekenland", zegt hij. "Die waren in de jaren '70 verdwenen toen iedereen lang haar wilde. Als kind had ik er nochtans van gehouden. Vooral die zaken waar alleen mannen kwamen. Voor hun haar en hun baard, maar ook om te babbelen. Zonder vrouwen in de buurt. (lacht) Als er een vrouw bij is, dan worden mannen jagers."
Zijn 'The Barber Shop 1900' ademt die hele sfeer uit, voor 20 euro ben je geknipt en voor 15 euro geschoren. "Goedkoper vind je niet in Kolonaki." Zijn verhaal lijkt ver van de crisis te staan, op financieel vlak is dat ook zo, maar automatisch komt hij toch bij de haircut in de Griekse economie terecht. "Natuurlijk was dit een risico, maar in elke crisis zijn er kansen, zijn nieuwe ideeën nodig en kun je vooral van nul beginnen. Mijn zaak sleept geen verleden mee."
Zoals overal is de kapper ook hier de plaats waar je talk of the town hoort. "Mensen praten over Papandreou en Syntagma, ja. En er is nood aan licht op het einde van de tunnel. Wat ik vooral merk is een totaal gebrek aan inspiratie bij onze leiders. Vergelijk dat met Turkije. Erdogan is daar de leider die inspireert. Dat zie je hier niet. En eerlijk: Griekenland zit al in een depressie sinds de Byzantijnse crisis. Alleen ben ik hiet niet eens met hoe we nu in de rest van de wereld als de duivels worden voorgesteld. Volgens mij volgen er immers nog en zijn we gewoon de testdieren van Europa. Ze proberen nu alles op ons uit." Met één voet uit de deur geeft hij nog een uitsmijter: "In Griekenland mag je bijna overal nog roken. Ook in mijn zaak. En dat is goed. Stel dat ze dat nog gaan verbieden, dán zou je pas een revolutie ontketenen."
Gratis op vakantie
Fotini Lepidou werd als kind van Griekse migranten in Limburg geboren, maar kwam in 1995 naar Athene. Omdat ze in België geen werk vond. Ze is gids, en ze kan vergelijken: "In de jaren '80 had je niks, vandaag zie je overal Carrefours en kennen de Grieken de Hollandse Gouda-kaas net zo goed". Haar land zit inderdaad in het slop. "In het toerisme merken we dat niet, integendeel, maar het leven is duurder geworden. De btw is van 19 naar 23 procent gegaan, een metrokaartje kostte plots 1,40 euro in plaats van 1 euro. Grieken waren altijd gesteld op luxe, elk jaar hadden ze wel een nieuw Gucci-brilletje.Vanwaar die mentaliteit? Volgens mij is dat een typische migrantenmentaliteit. Grieken hadden altijd een minderwaardigheidscomplex tegenover Europa." En er is nog iets. "Van zodra de plastic betaalkaarten op de markt kwamen, hebben de banken op die mentaliteit ingespeeld. Ze bléven je tot vervelens toe bellen: 'Neem een VISA-kaart, je kunt gratis op vakantie', noem maar op. Heel veel mensen zijn gezwicht, zonder aan de gevolgen te denken. Consumeren, fijn!"
Toch, zegt Lepidou, stoort haar de manier waarop Griekenland in de etalage van de wereld staat. "Toen je vorige week naar hier kwam en de beelden vanop Syntagma zag, dacht je ook: oei, moet ik daar naartoe? Maar ga naar de Plaka en daar hebben mensen geen benul van wat er gebeurt. Bovendien worden alle Grieken over één kam geschoren, terwijl het vooral om die 300 gaat in het parlement. En de cover van Der Spiegel waarop 'Acropolis for sale' stond, dat doet hier enorm veel pijn.
"Natuurlijk moet de hele mentaliteit veranderen, maar wat vrágen ze toch allemaal van ons? Dat kan toch niet in één jaar. Daar moet een hele generatie over." Zelf heeft ze een man en twee kinderen, het gaat goed. Maar haar twee zussen verlieten Griekenland en verhuisden naar het Nederlandse Dordrecht. "Van 700 euro per maand konden ze niet leven. Vrienden zoeken al twee jaar naar een job. Een hele generatie van jonge gestudeerde mensen gaat weg. Dat is doodjammer. Er komen wel elke week honderden migranten uit Bangladesh en Pakistan. Syrië en Libië nu ook."
Schaduw van Acropolis
Vooravond in Athene, afspraak met Kostas Sarris, journalist bij de online versie van zakenkrant Imerisia. Hij is wat later, verontschuldigt zich, lijkt ontzet. Twee collega's zijn net ontslagen. Een man met 27 jaar dienst, een vrouw met 15 jaar. Vorige week was al iemand op straat gezet, een week eerder vier andere. Iemand stond op twee jaar voor zijn pensioen, een vrouw een dag voor haar verjaardag. Het illustreert volgens Sarris het meedogenloze. "Eerst zijn ze begonnen met de publieke sector. Van die mensen bestond het idee: ze zijn lui, ze drinken frappé en liggen in de zon. Nu pakken ze de private sector aan. En sinds een jaar waren alle lonen en pensioenen al ferm ingekrompen. Alleen zie ik nog altijd geen resultaat. Niet in ons leven en niet in de economie."
Volgens Sarris denkt premier Papandreou dat er een goede en een slechte manier is om Griekenland te redden. "De goeie is volgens hem de schulden bij de banken af te lossen. Terwijl ik denk dat het juist omgekeerd moet zijn. Ze moeten de ménsen helpen. Ze vullen de bodemloze putten van de banken en ze sluiten hospitalen, scholen en kinderdagverblijven. (wrang) De enige manier om voor je kinderen te kunnen zorgen, is je job opgeven." Het protest op het Syntagmaplein vergelijkt hij met een grote rivier waar alle kleine stroompjes van protest zijn samengekomen. "Maar de kracht ligt niet op Syntagma", zegt hij. "Die zit in algemene stakingen."
Hoe is het voor een Griek om speelbal te zijn van de 'troika': de Europese Gemeenschap, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds. Niet fijn. "Maar Griekenland is een begin. Volgens mij volgen Portugal, Ierland, Spanje, Italië, zelfs België. Dat weten zij ook en daarom zijn ze zo bang. Zelfs in de Verenigde Staten, waar ze met een gigantische staatsschuld zitten. President Obama heeft Angela Merkel en Nicolas Sarkozy ervoor gewaarschuwd: als Griekenland valt, dan krijg je in Europa wat Lehman Brothers in Amerika veroorzaakt hebben."
Een avond van betogen gaat voorbij, een nacht waarin Papandreou het vertrouwen krijgt, volgende week zullen hij en zijn minister van Financiën Venizelos besparingen doordrukken. In de schaduw van de Acropolis, waar ook vandaag weer 10.000 bezoekers zullen neerstrijken, vertelt Militsa Pehlivanidou over hoe ze als kind hoorde hoe interessant een job bij de staat zou zijn. Maar ze deed het nooit, ze werkt hier als gids. "Bij de staat zou je nochtans safe zitten voor de rest van je leven", glimlacht ze. "En in het Grieks zit privé in het woord 'idiotis'.Het zegt wel iets: het werd als niet zo verstandig aanzien om hier in de privé te werken. Natuurlijk kom je met de staat in aanraking en word je aan een loket vaak niet geholpen. (lacht) Het woord bureaucratie is nochtans maar voor de hélft Grieks."
Zelf heeft ze werk genoeg, maar Militsa ziet wat ze ziet: Europa moet helpen. "Maar het gaat te traag. Men beslist tot een plan, maar dan duurt het zo lang. En dat geeft kans op speculatie. Griekenland in het midden van een geopolitiek spel tussen Azië, Europa en Amerika. Wat me zeer stoort, is dat ons land al vergeleken is met Pakistan. Komaan. Zie jij hier een ontwikkelingsland? En laat Duitsland niet vergeten dat ze aan ons geld verdienen: de BMW's, de Mercedessen, zelfs de luchthaven... allemaal Duits. Griekenland zal niet failliet gaan, maar in Amerika zijn sommige zakenmannen wel machtiger dan een land. Die 80 miljard dollar hebben geïnvesteerd in de hoop dát ons land failliet zou gaan."
Nieuwe stakingen
Voor een foto wandelen we naar de Romeinse agora, volgens Militsa het Syntagmaplein van het oude Griekenland. "Praten, politici in vraag stellen, dat is traditie in dit land", zegt ze. "Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we hier de burgeroorlog meegemaakt, nadien de dictatuur. Daarna werd dit land een economisch en modern wonder, maar de instellingen waren niet matuur genoeg voor die ontwikkelingen. Die kwamen te snel."
Zelf stemde ze vaak PASOK. Iemand zei deze week: "In Griekenland is politiek als voetbal. Je bent voor PASOK zoals je supportert voor AEK Athene: het is voor heel je leven." Klopt dat? "Vroeger misschien, maar vandaag is men bereid om te schuiven." Of ze weet hoe het nu verder moet? Neen, maar dan helpt Socrates. "Die zei: 'Ik weet dat ik niks weet.' Dat was verstandig. Ik denk dat we opnieuw filosofen nodig hebben."
Nog één stem willen we horen: die van de ambtenarij. En dat wordt die van Tiana Andreou, administratief bediende bij de 'Hellenic Capital Market Commission'. Een instantie van het ministerie van Financiën die zelf de beurs en de beursgenoteerde bedrijven van Griekenland superviseert. Ze is 43. Werkt er sinds 1999. Woont in Athene. En zegt over alles wat er over de ambtenaren wordt gezegd meteen: "Dat is allemaal propaganda."
Ja? "Ja. Dat is toch overduidelijk. Het is niet de administratie die Griekenland in de problemen helpt, het zijn de schulden die door de banken en door gokkers zijn gecreëerd. Nu wil de Griekse regering al die schulden aan de banken terugbetalen en dat doet ze met wetten die tegen de bevolking ingaan."
Ze geeft voorbeelden: het optrekken van de pensioenleeftijd tot 67, het bevriezen van de lonen, het verminderen van de lonen in de publieke sector. Er zijn ontslagen. "Gelukkig valt het bij ons nog mee", zegt ze dan. "Maar het idee dat wie voor de staat werkt voor de rest van zijn leven safe zit, klopt niet meer. Tot '99 werkte ik in de private sector, maar daar hield ik het niet vol. Het was hard, vernederend zelfs. En ik verdiende maar de helft van wat ik bij de staat kreeg. Vandaag is dat 1.500 euro. Dat is nog altijd weinig in vergelijking met de rest van Europa. En wie zegt dat wij lui zijn? David Cameron, die van thuis al superrijk was. En Papandreou, die nog nooit heeft moeten werken voor zijn boterham. Antonis Samaras (leider van oppositiepartij Nea Dimokratia, RVP) net hetzelfde. Wat ze proberen is de mensen uit de privé en de publieke sector tegen elkaar op te zetten.
"Dat er meer mensen werken dan er werk is? Komaan, ga eens kijken naar de ziekenhuizen en de scholen. Daar hebben ze zo weinig volk dat mensen niet meer geholpen kunnen worden. Ze fuseren scholen en sluiten andere. Als je je been breekt, moet je zelf het gips gaan kopen. Is dat logisch of productief? En het wordt steeds slechter."
Waar ze werkt, ziet ze heel goed hoe de economie sputtert. Ook hoe het faillissement van de staat dreigt? "Dat is chantage om mensen nog meer opofferingen te doen maken. (ferm) Van de regering verwacht ik niks, maar ik hoop wel dat er volgende week opnieuw een 48 urenstaking komt die de besparingsmaatregelen kan tegenhouden. Alleen met staken lijken we hen te treffen. Gisteren ging het personeel van de elektriciteitsmaatschappij zijn beklag doen bij het ministerie van Transport. Toen ze vertrokken, hebben ze de elektriciteit ervan gewoon afgezet. Het ministerie heeft een schuld van 135 miljoen euro bij de maatschappij. Door de cut van het netwerk voelden ze meteen hoe machteloos ze waren."
Of ze ooit vertrekt uit Griekenland? "Nooit", zegt ze. "Ik blijf hier en ik blijf vechten."
Met dank aan Eftichia Zervas.