De schaduw van shoppingparadijzen

Vorige vrijdag kreeg Uplace een bouwvergunning voor een groots vastgoedproject aan het viaduct van Vilvoorde. Met 200.000 vierkante meter winkels, een bioscoopcomplex, kantoren en horeca wordt dit het grootste winkelcomplex van het land. Just Under the Sky, een concurrerend winkelcomplex van de Mestdaghgroep, heeft ondertussen een stedenbouwkundig attest gekregen voor 60.000 vierkante meter winkeloppervlakte. Aan de Van Praetbrug, waar het verkeer van de A12 Brussel stapvoets binnen rijdt. Het NEO-project aan de Heizel, goed voor 100.000 vierkante meter, staat iets minder ver, maar is niet minder ambitieus.

Omdat vastgoedcertificaten voor commercieel vastgoed gewild zijn op de beurs, is een race tegen de tijd bezig tussen bouwpromotoren om een nieuw winkelcentrum te bouwen in het noorden van Brussel. Dergelijke vastgoedcertificaten bieden een jaarlijks nettorendement van 7 procent, wat een pak meer is dan de opbrengst van de Belgische aandelen (3 procent) of Belgisch overheidspapier (4 procent). Uplace stelde in zijn aanvraag dat de "marktomstandigheden nu gunstig zijn - bij vertraging dreigt een ander project de aanwezige marktruimte in te nemen". Hetzelfde verhaal klinkt in Brussel, waar men naar eigen zeggen "de komst van een winkelcentrum in Vlaanderen net buiten Brussel voor wil zijn". En zowel de Brusselse als de Vlaamse regering stappen in die logica mee. Er wordt niet meer nagedacht over de gevolgen voor mobiliteit, leefbaarheid in de gemeenten rondom of mogelijke leegstand in bestaande handelskernen. Bij dit soort projecten primeren niet de belangen van de consument, maar die van de belegger.

Dit mogen voor beleggers dan zeer winstgevende projecten zijn, de gevolgen voor de leefbaarheid en de economische kracht van bestaande handelskernen zullen groot zijn. Op het vlak van verkeer zijn deze nieuwe winkelcentra een ramp, zoals uit de mobiliteitsrapporten blijkt. De files op de Brusselse ring zullen nog een pak langer worden, ook als er meer rijstroken worden aangelegd. De beloofde extra investeringen voor openbaar vervoer zijn door de budgettaire problemen van de overheden verre van zeker. En zelfs als die investeringen er komen, zal Uplace zorgen voor 25.000 auto's extra per dag op de veelgeplaagde ring. De vermenging van het dagelijkse pendelverkeer met het extra shoppingverkeer zal het bestaande verkeer wegduwen. Dat verkeer zal nog meer dan vandaag een weg zoeken op het onderliggende wegennet. De gemeenten in de Vlaamse rand zullen nog meer sluipverkeer te slikken krijgen. De gevolgen voor leefbaarheid, luchtvervuiling en verkeersveiligheid zullen groot zijn.

Bovendien dreigen de nieuwe winkelcentra de bestaande handelskernen van Brussel, Mechelen, Aalst, Vilvoorde en Leuven zwaar te schaden. De klanten van de winkelkern in Aalst komen in meerderheid uit de regio tussen Brussel en Aalst. Het shoppingcentrum van Uplace wordt even groot als dat van de binnenstad van Leuven, en dat op amper 20 minuten rijden. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de stadsbesturen van Leuven en Vilvoorde juridische stappen overwegen. Ter vergelijking: sinds de komst van het Waasland Shopping Center aan de rand van de Sint-Niklaas staat een op de vijf winkels in het stadscentrum leeg, het hoogste aandeel van alle Vlaamse steden.

Levendige stadskernen

In april vorig jaar werd een uniek platform opgericht van Vlaamse en Brusselse milieu-, werknemers- en zelfstandigenorganisaties: het Interregionaal Platform voor Duurzame Economie. Het platform roept de Vlaamse en Brusselse regering op om over de gewestgrenzen heen samen te werken aan de uitbreiding van het winkelaanbod in bestaande handelscentra. Zo wordt gekozen voor gezellige handelskernen met veel diversiteit in Vilvoorde, Mechelen, Aalst, Leuven en Brussel. Het bestaande openbaar vervoer in deze steden zal er mee voor zorgen dat de consument zonder al te veel verkeersopstoppingen kan shoppen in de stad. Door te kiezen voor op zichzelf staande winkelparadijzen buiten de centra, wordt gekozen voor langere files, meer sluipverkeer en meer leegstand in de gemeenten rondom. Het platform vraagt daarom aan beide regeringen om de vergunningsprocedures voor nieuwe shoppingcentra stop te zetten. In plaats van elkaar te beconcurreren met ondoordachte shoppingmalls, zou beter samengewerkt worden aan levendige stadskernen in Vlaanderen en Brussel.