Formatie is verre van beklonken

Monsterverbond tussen de twee winnaars

Kunnen N-VA en PS samen in een federale regering? In 2010 gingen de twee overwinnaars, vol goede moed, de uitdaging aan. Aan het eind van een zomer met geheime vergaderingen in Vollezele was al duidelijk dat dit monsterverbond niet zou lukken, toch deden ze er nog een herfst, een winter en een lente over om dat besef ten volle te laten doordringen. Sindsdien is de toon tussen beide partijen alleen maar verhard. Niets wijst er dus op dat nu zou lukken wat in 2010 ook al niet kon.

Geen van beide partijen heeft veel te winnen bij een federale samenwerking. Kijk alleen nog maar naar het premierschap. Welke N-VA'er zal zonder schaamrood op de wangen Di Rupo II verdedigen? Welke Franstalige socialist zal declameren dat hij fier is De Wever I te ondersteunen? Maar ook de inhoudelijke tegenstellingen zijn dermate groot, dat er geen eerbaar compromis mogelijk lijkt. Een indexsprong, de beperking van de uitkeringen in de tijd, zware saneringen? Elke socialist gruwt ervan. Om nog maar te zwijgen van het confederalisme.

En De Wever kan niet al zijn programmapunten uitgommen. In november 2013 kreeg Jan Jambon (N-VA) in deze krant de vraag of hij zijn N-VA ooit samen ziet regeren met de Franstalige socialisten. "Om verregaande communautaire hervormingen te doen: ja", antwoordde de fractieleider van de Kamer. "Om sociaaleconomisch beleid te voeren: nee." Een van beide trofeeën moeten de N-VA'ers op hun congres kunnen presenteren. Daar moeten ze twee derde van hun militanten overtuigen.

Verschansing achter de Maas

PS startte gisteren met haar eerste, aftastende gesprekken in Wallonië en Brussel. Zou het kunnen dat Di Rupo en Magnette, na koning Filip, De Wever in snelheid pakken? Dat ze zich moedwillig verschansen achter de Maas en daar alvast een Waalse coalitie smeden met MR, cdH of beide? Binnen N-VA vertelt men graag dat de 'verschansing achter de Maas' een realistische optie is voor de Parti Socialiste. Op het eerste zicht lijkt dit een kaakslag voor de Vlaams-nationalisten, terwijl het eigenlijk een godsgeschenk zou zijn.

Als PS een klassieke tripartite maakt in Wallonië, wordt de kans op een centrumrechtse Vlaamse en federale regering immers veel groter. CD&V en Open Vld worden dan voor de keuze gesteld. Als ze blijven afwachten, wordt het moeilijk om het verwijt te ontlopen dat ze zich de les laten spellen vanuit Franstalig Belgïe. Dus ofwel volgen ze de Walen en maken ze een klassieke tripartite, eentje die N-VA vanaf dag één zal omdopen tot belastingregering. Ofwel stappen ze met N-VA in een rechtse coalitie op Vlaams vlak, waarmee ze dan vervolgens een federaal 'front' kunnen vormen. Als de regionale regeringen gevormd worden vóór de federale, is de confederale logica een feit. Dan wint N-VA altijd: ofwel blokkeert alles en is bewezen dat België niet meer werkt, ofwel laat PS het federale niveau over aan rechts.

Onmogelijk? Die laatste asymmetrische optie heeft zelfs een voorganger in de jaren tachtig. Tussen 1982 en 1985 leidde de PS (met Jean-Maurice Dehousse als minister-president) al een tripartite in de Waalse regering met de PRL (MR) en de PSC (cdH). Federaal kleurde de regering Martens-Gol toen rooms-blauw (zonder Franstalige meerderheid in de Kamer, net zoals nu het geval zou zijn).

Volgens N-VA-kringen zouden sommige toonaangevende Franstalige socialisten niet liever willen dan in de federale oppositie te verdwijnen. Wie niet in de meerderheid zit, hoeft immers geen toegevingen meer te doen aan centrumrechtse Vlaamse partijen en krijgt er misschien wat mediasympathie bovenop.

Intussen kan een linksere Waalse regering ingezet worden als tegenpool van de 'asociale' federale coalitie, wat ook de wind uit de zeilen haalt van de radicaal linkse PTB. Vooral de Luikse federatie, van oudsher regionalistisch ingesteld, zou een oppositiekuur wel zien zitten. Wie weet maakt N-VA er federaal trouwens zo'n potje van, dat de socialisten al voor de legislatuur om is opnieuw hun kans krijgen op machtsdeelname.

Tot zover het scenario voor 2014. De ultieme betrachting van N-VA lijkt in dit schema dat PS na vijf jaar haar buik zo vol heeft van de federale rechtse coalitie dat ze wél wil meestappen in een verregaande zevende staatshervorming, zodat ze tenminste in Franstalig België hun zin kunnen doen.

Terugtrekking achter de Schelde

Als PS met MR en/of cdH niet alleen een regionale maar ook een federale deal sluit, heeft N-VA een probleem. In dit scenario, waarop binnen N-VA al luidruchtig gealludeerd wordt, komt er na De Wevers vruchteloze poging een Vlaamse en een federale regering te maken, een klassieke tripartite op federaal niveau met PS/sp.a, MR/Open Vld en cdH/CD&V.

N-VA wordt dan door de trado's (N-VA-jargon voor Open Vld, CD&V en sp.a) teruggedrongen achter de Schelde, waar ze wel het bestuur van de grootste Vlaamse stad behoudt. Voor de Vlaams-nationalisten rest dan enkel bikkelharde oppositie tegen die regeringen en de hoop dat ze hun mobilisatiekracht nog vijf jaar kunnen aanhouden.

Een variant hierop is een Vlaamse regering met CD&V, N-VA en Open Vld. Probleem is echter dat CD&V hierin verpletterd zou kunnen worden door N-VA.

Fantasia

En dan zijn er nog de meer verbeeldingsvolle kleurencombinaties, zoals de Mechelse coalitie of een regenboogformatie. De coalitie Open Vld, Groen en N-VA leeft vooral in de hoofden van enkele liberalen, om Jong Vld-voorzitter Bert Schelfhout niet te noemen. Vraag is vooral of ze buiten Mechelen een gemeenschappelijk project hebben en federaal levensvatbaar zijn.

De regenboogcoalitie, of een klassieke tripartite met Groen, kreeg kort voor de verkiezingen steun van Johan Vande Lanotte (sp.a). CD&V heeft echter altijd gepleit voor een zo klein mogelijke regering. Een regeerakkoord waar acht partijen hun kleur in kunnen terugvinden, lijkt vooral politieke fictie.

Combinaties met Groen hebben federaal sowieso lood in de vleugels, omdat zusterpartij Ecolo in Franstalig België een derde van haar stemmen is kwijtgespeeld en bijgevolg geen trek in regeren heeft.