In Marokko broeit een nieuwe Arabische Lente
In de noordelijke Rif-regio van Marokko zorgde de gruwelijke dood van een vishandelaar voor een uitdijende opstand waarbij de jongste dagen tientallen mensen achter de tralies verdwenen. Wat is er precies aan de hand?
1 Waarom breken er nu protesten uit?
De nieuwe opstand begon in oktober vorig jaar toen vishandelaar Moucine Fikri de dood vond in de pletwals van een vuilniskar. Agenten hadden Fikri aan de uitgang van de haven van de stad Al Hoceima aangehouden met een lading zwaardvis die hij net had gekocht. Zwaardvis mocht in die periode niet gevangen en verhandeld worden. Naar verluidt weigerde Fikri smeergeld te betalen waarop een van de agenten de lading vis in de vuilniswagen gooide. Toen Fikri zijn koopwaar uit de ladingsbak probeerde te halen, zette een van de agenten de pletwals in werking. Het incident werd gefilmd en via sociale media verspreid. Dit zorgde voor een golf van verontwaardiging en protesten.
2 Waarom voelen de inwoners van de Rif-regio zich achtergesteld?
Het Rif-gebied in het noorden van Marokko is al decennialang een van de meest achtergestelde regio's van het land. Zo ligt de alfabetiseringsgraad in de Rif ver onder het nationale gemiddelde met als gevolg dat ook de economische ontwikkeling en werkgelegenheid bijzonder laag is. Veel dorpjes hebben geen verharde wegen en ook de gezondheidszorg is problematisch. Zo zijn er amper faciliteiten om kankerpatiënten te behandelen.
Het gebied heeft zo goed als geen industrie en dat heeft te maken met het feit dat Rif-ondernemers moeilijk aan de nodige vergunningen raken.
3 Waar liggen de wortels van de spanningen tussen Riffijnen en de centrale overheid?
Riffijnen voeren al sinds 1920 een strijd voor meer economische en sociale rechten. Eerst kwamen ze in opstand tegen de Spaanse en later ook Franse kolonisatoren. Het Spaanse leger verloor meer dan 13.000 militairen en aan de guerrillaoorlog kwam pas een eind nadat Madrid mosterdgas afkomstig uit Duitsland inzette.
Na de onafhankelijkheid van Marokko in 1956 werden de overheidsdiensten in de Rif vooral bemand door Arabische nationalisten uit andere delen van het land. De marginalisering leidde in 1958 tot een eerste opstand die met harde hand onderdrukt werd door de latere koning Hassan II. Het geweld versnelde de emigratie van arbeiders en gezinnen naar Europa: 30 procent van de Riffijnen woont in Europa, ook in België.
In 1984 leidden hoge voedselprijzen tot een nieuwe opstand die opnieuw door Hassan II in de kiem werd gesmoord: deze keer vielen er zeker tweehonderd burgerdoden.
Sinds de dood van Hassan II in 1999 doet diens opvolger koning Mohammed VI meer inspanningen om de achterstelling in de Rif weg te werken. Maar vele dorpen zitten nog zonder elektriciteit en stromend water en veel Riffijnen afhankelijk zijn van migranten uit Europa.
4 Wie is de gearresteerde protestleider Nasser Zafzafi?
Nasser Zafzafi (39), de leider van de Rif-contestatie, werd maandag gearresteerd. Zafzafi omschrijft zichzelf als een doodgewone burger en in zekere zin klopt dat ook wel. In zijn stad Al Hoceima baatte hij enkele jaren een computerwinkeltje uit, sinds de zaak overkop ging, is hij werkloos. Maar zijn charisma kun je moeilijk als gewoon omschrijven: na de tragische dood van vishandelaar Fikri ontpopte Zafzafi zich tot een echte cultfiguur die misschien nog het best te vergelijken valt met een vurige vakbondsdélégué: hij praat vooral in krachttermen en laat zich niet imponeren door dreigementen van tegenstanders. Veel van wat Zafzafi zegt en doet wordt door zijn talrijke medestanders en bewonderaars instant via sociale media verspreid waardoor hij in Marokko en bij Riffijnen in Europa haast voortdurend trending topic is.
Zafzafi zegt dat hij enkel voor de sociaal-economische ontwikkeling van zijn regio ijvert en geen politieke of nationalistische ambities heeft.
De officiële reden voor zijn aanhouding is dat Zafzafi de vrijheid van religie geschonden zou hebben. Tijdens het vrijdaggebed in een moskee van Al Hoceima klaagde hij aan dat bepaalde imams zich tegen de protesten keerden. "Zijn de moskeeën van God of van het staatsapparaat?", vroeg hij zich luidop af.
5 Waarom reageert de Marokkaanse overheid zo hevig op de opstanden?
Naast Zafzafi werden de jongste dagen minstens zeventig manifestanten opgepakt. De politie treedt tijdens betogingen steeds hardhandiger op. Het wijst erop dat de Marokkaanse overheid zich steeds meer zorgen maakt dat de onlusten zich ook naar andere delen van het Rif-gebied zullen verspreiden.
Verder is het zo dat de protesteerders ook de corruptie en het geweld van lokale bestuurders, militairen en de politie aanklagen: een probleem dat zich niet enkel tot de Rif beperkt, maar ook in de rest van het land voorkomt. Het lijkt erop dat de Marokkaanse regering niet enkel bevreesd is voor een grootschalige Rif-opstand, maar ook een late uitschieter van de Arabische Lente.