Mag het iets meer zijn?

De verborgen wereld van 'haute joaillerie', de exclusiefste juwelen ter wereld

Ooit een juweel van honderdduizend euro rond de hals of de pols gedragen? De kans lijkt ons bijzonder klein, maar toch is dat in de wereld van haute joaillerie - de Fransen spreken ook wel eens van gemmologie, naar de vele edelstenen die er doorgaans in verwerkt worden - meer regel dan uitzondering. Logisch ook: het is het exclusiefste gamma in de wereld van de al bijzonder exclusieve mode. Het klinkt een beetje ongeloofwaardig, maar vergeleken met de juwelen die voor deze besloten wereld ontworpen worden, lijkt een Birkin-tas van Hermès, met zo'n 6.000 euro de duurste aller handtassen, haast een koopje. Want om een stukje droomjuweel te bemachtigen, moet een mens vaak een tienvoud van dat bedrag neertellen. De namen van de huizen die zo'n peperdure juwelenlijn aanbieden, mogen er dan ook wezen. Bij de modehuizen zijn het Chanel, Dior en Louis Vuitton die die eer kunnen opstrijken, maar ook gespecialiseerde juwelenhuizen als Chaumet en Cartier zijn grote spelers op deze hoogst exclusieve markt.

Prijs is geen criterium

Dat de prijzen de pan uit swingen, heeft uiteraard zo zijn redenen. Niet alleen wordt er gewerkt met de duurste materialen - bij de haute joaillerie wordt er niet gekeken op een grammetje goud, platina of een diamant meer of minder. Bovendien zijn de stuks uit een haute joaillerie-lijn absolute unicums waarin gigantisch veel manuren kruipen. Een paar duizend uren voor één stuk is eerder regel dan uitzondering. De productie gebeurt bovendien in gespecialiseerde ateliers in Frankrijk, waar de loonkosten een pak hoger liggen dan in de landen waar draagbare mode vaak geproduceerd wordt. Bovendien zijn de ouvriers joaillier - zeg maar de vaklui die de stukken maken - zo zeldzaam aan het worden dat de grote huizen er alles aan doen om hun kennis in huis te houden.

"Voor de haute joaillerie geldt geen enkel prijscriterium", verklaarde Lionel Giraud, artistiek directeur van juwelenhuis Chaumet aan het magazine Le Nouvel Economiste. "Anderzijds is het niet omdat een juweel 100.000 euro kost dat het als haute joaillerie geldt. Het belangrijkste criterium is niet de prijs, maar dat het een uniek stuk is. De intentie is dat een stuk maar één keer wordt vervaardigd. We maken bijgevolg geen prototypes om de productie mogelijk te maken. Dat maakt het grote verschil uit tussen de joaillerie en de bijouterie, zeg maar de reguliere juwelenlijnen. Dat en de manier waarop de juwelen worden vervaardigd, uiteraard."

Waar bij de bijouterie bepaalde productieprocessen al gemechaniseerd zijn, wordt in de haute joaillerie werkelijk alles met de hand gemaakt. En dat heeft zo zijn redenen. De producten zijn zodanig verfijnd dat het onmogelijk is om ze machinaal te vervaardigen. Dat maakt dat de werkuren, zoals gezegd, vaak de pan uit swingen. Toch wordt steeds vaker, zij het schoorvoetend, gebruik gemaakt van hedendaagse technieken. Zo is de laser stilaan ingeburgerd in de ateliers om minuscule details te snijden. Maar dat is zowat de enige machinale toegeving die wordt gedaan. Ook als het over het ontwerp gaat, worden geen toegevingen gedaan: alles kan en mag, zolang het maar exclusief is.

Zelfs de werkmethodes zijn nog altijd degene die al honderden jaren gelden. Eerst worden schetsen gemaakt, precies zoals dat in de mode gebeurt. Worden die goed bevonden, dan wordt er op basis daarvan een technische tekening gemaakt op kalkpapier, vaak op schaal 1/1 zodat alle details op ware grootte zichtbaar zijn. Eens die is goedgekeurd door het atelier, kan er aan de productie begonnen worden. Zonder hulp van een computer, weliswaar: alles wordt overgelaten aan de verbeelding en de professionaliteit van de meester-juwelenmaker. Wanneer het juweel een paar duizenden uren later klaar is, wordt het gepolijst door een gespecialiseerde vakman, kwestie van het zijn typische schittering te geven. Hierna volgt nog een inspectie door een andere meester, om er zeker van te zijn dat alles perfect is.

Meerdere vaders

Wordt de haute couture doorgaans gelinkt aan één ontwerper, dan wordt de naam van de créateur van een juweel nooit bekendgemaakt. En dat hoeft niet te verbazen: een stuk heeft doorgaans meerdere vaders. Om te beginnen is er de ontwerper, er is de uitvoerder daarvan én, niet onbelangrijk, er zijn ook nog de vaklui die de materialen - lees: de diamanten en edelstenen - selecteren. Al blijft iedereen het erover eens dat de grootste verantwoordelijkheid bij de meester-juwelier ligt. Niet alleen is hij degene die het finale juweel vervaardigt, hij is ook degene die moet letten op de draagbaarheid van het geheel.

Want al heeft de haute joaillerie de naam om in de eerste plaats bijzonder mooi en exclusief te zijn, toch word de draagbaarheid nooit uit het oog verloren. Logisch, ook: wie een paar tienduizend euro neertelt voor een stuk, wil niet alleen dat het een uniek geval is, de bedoeling is ook dat de draagster na een uur geen zin heeft om het stuk weg te gooien omdat het knelt.

De grote huizen hebben hun eigen ateliers, voor de kleinere merken zijn er een vijftal ateliers beschikbaar die in staat zijn om die minuscule meesterwerkjes te vervaardigen. Raar maar waar: ze bevinden zich zo goed als allemaal in Parijs, meer bepaald rond de legendarische Place Vendôme, waar sinds de middeleeuwen de juweliers verzameld waren.

Wie een opleiding tot juwelier in een van die ateliers ambieert, mag zich verwachten aan een stevig parcours. Om te beginnen moet de meester in spe zich inschrijven in een van de twee Parijse scholen die de opleiding aanbieden, waarna een stage volgt bij een juwelenhuis. Wanneer die na twee jaar met succes wordt afgerond, krijgt de man of vrouw in kwestie de titel van OJ1 oftewel Ouvrier Joaillier 1. De titels gaan van OJ1 tot OJ4 - die laatste is een eretitel die slechts gereserveerd is voor een paar zeldzame meesters en pas na tien à vijftien jaar ervaring kan bereikt worden.

Fossiel uit het verleden

Overigens wordt de kennis vaak van vader op zoon of dochter overgebracht, net zoals dat honderden jaren geleden het geval was: wie een atelier bezoekt, zal daar meer dan eens verschillende leden van één familie aantreffen. Dat maakt dat de haute joaillerie een bijzonder besloten wereld blijft, ook voor de pers. De interviews die we aanvroegen, werden beleefd geweigerd of telkens weer uitgesteld tot de deadline voor dit stuk verstreken was. Het zegt iets over de anonimiteit en de discretie waarin deze sector zich graag hult.

Er gaan intussen meer en meer stemmen op die de haute joaillerie zien als een fossiel uit het verleden, een relict uit de tijd van courtisanes en somptueuze hoven. Maar niets is minder waar: er is wel degelijk een - zij het bijzonder exclusief - publiek voor. Wie de klanten zijn, daarover wordt angstvallig gezwegen. Maar dat ze er zijn, bewijzen de collecties die elk jaar worden uitgebracht. Geen enkel mode- of juwelenhuis zou het in zijn hoofd halen om tijd en geld in zo'n lijn te pompen als de stukken niet effectief verkocht werden. Dat het cliënteel meer en meer uit het Oosten komt, maakt daarbij niets uit: wat telt, is dat er een gezonde afzetmarkt voor bestaat.

Los daarvan is de haute joaillerie uiteraard ook bijzonder goed voor het imago van een huis. Vergelijk het gerust met de haute couture: die telt per modehuis maar een paar dozijn klanten, maar ze is van onschatbare waarde als het aankomt op een label geloofwaardig maken naar zijn cliënteel. En dat is precies wat de haute joaillerie doet: als een modehuis in staat is om de meest precieuze juwelen af te leveren, straalt dat rijkelijke imago onlosmakelijk af op de veel goedkopere juwelen die vaak machinaal worden vervaardigd. En daar is het zo'n huis ook om te doen: winst maken met minder prijzige producten. Of hoe de haute joaillerie wordt ingeschakeld in de marketingstrategie van de grote merken.

Maakt dat de sector een beetje minder magisch? Alvast niet voor de eigenaars ervan. Want voor hen, voor wie de prijs er niet toe doet, heeft zo'n juweel in de eerste plaats toch een emotionele waarde. Al was het maar omdat het vaak niet door de draagster zelf gekocht wordt: vaak worden de peperdure ringen en colliers cadeau gegeven bij een speciale gelegenheid, net zoals bij de meer gewone juwelen het geval is. En het is precies dat emotionele aspect dat ze volgens kenners zo bijzonder maakt. Dat en die paar honderden diamanten die erin verwerkt zitten, natuurlijk.