Snel naar de hel
In amper tien jaar maakte Vincent van Gogh (1853-1890) meer dan 900 schilderijen. Deze drie werken voltooide hij in de laatste rechte lijn naar zijn zelfmoord. Ze tonen hoe gezwind de waanzin zich van hem meester maakte.
Rust
Is De slaapkamer een kleurrijke aanblik van zijn eenvoudige, maar rustgevende kamer in Arles, zoals Van Gogh het in zijn eigen brieven omschreef? Niet bepaald. De stoelen staan scheef en uit elkaar, er is geen relatie met het tafeltje. Ook de schilderijen aan de muur hangen niet recht. Het raam is niet open maar ook niet dicht, terwijl de vloer naar voren wegduikt, vált bijna. Van Goghs stille wens naar behaaglijkheid botst met zijn groeiende vereenzaming.
Kopie
Van De slaapkamer bestaan drie versies. De hier getoonde is de tweede, door Van Gogh uit het hoofd geschilderd in zijn kamer in een verpleeghuis voor geesteszieken. Daar had hij zich, achtervolgd door hallucinaties en depressies, laten opnemen. Soms durfde de schilder wekenlang zijn kamertje niet uit. Omdat er dan niets anders te schilderen was, begon Van Gogh kopieën van zijn werken te maken. Zijn toestand verbeterde, ook na zijn ontslag, niet.
Perspectief
In Korenveld met kraaien, geschilderd in de weken voor zijn dood, is de waanzin haast volledig opgetreden. De kleuren zijn nog amper gemengd, Van Gogh veegde ze in dikke strepen haastig over het doek. De loop van de horizon is onduidelijk, de wegen door het koren leiden naar nergens. Het werk mankeert perspectief, net zoals de schilder er ook geen meer had.
Dodelijk depressief
Korenveld met kraaien is niet Van Goghs állerlaatste werk, maar typeert wel zijn geestestoestand die laatste weken: dodelijk depressief. Zijn laatste vrienden hadden hem opgegeven en zijn broer Theo - van wiens geld Vincent leefde - had zijn eigen problemen. De angst om ook Theo te verliezen, was de druppel voor Van Gogh. Op de avond van 27 juli 1890 trok hij naar dit korenveld en schoot hij zichzelf met een revolver door zijn borst. Waren er kraaien, ze moeten verschrikt opgevlogen zijn.
Eenzaam
Als je lang genoeg naar Zelfportret met afgesneden oor kijkt, wordt het verband rond Van Goghs hoofd een steeds minder bizar kenmerk van dit doek. De schilder portretteert zichzelf binnen, maar hij draagt wel een muts en een dikke jas. Zijn blik is star, treurig en staart wezenloos in de verte, terwijl naast hem een kleurrijke houtsnede met vrolijke Japanse dansers hangt. Hij wilde zich duidelijk bewust aan zijn omgeving onttrekken. Zich ervoor verschuilen zelfs, onder het verband, de muts en de cape. Van Gogh als eenzame zonderling.
Hoop
De Japanse houtsnede refereert aan een eerder werk, Portret van Père Tanguy, waarin Van Gogh die houtsnedes ook verwerkte. Alsof hij een laatste link wilde leggen naar het leven vóór zijn bloederige zelfverminking, toen hij nog hoop had op relaties, succes, vrienden. Die hoop werd finaal de kop ingedrukt na een ruzie met zijn kamergenoot Paul Gauguin. In een waas van verlatingsangst en smart sneed Van Gogh zijn volledige rechteroor af met een scheermesje. Gauguin bolde het af.