Zaak-Assange wakkert seksdebat in Zweden aan

Zweden vraagt de uitlevering van Assange omdat hij vorige zomer volgens de Zweedse wet twee vrouwen zou hebben verkracht. Met de ene vrouw ging hij naar bed terwijl ze sliep, de andere vrijde tegen haar zin met een gescheurd condoom. Hoewel er internationaal heel wat onbegrip ontstond over de strenge Zweedse wetgeving, lijkt de publieke opinie zich daar steeds meer achter de twee vrouwen te scharen.

“Ik word wakker van de pijn. Mijn lichaam kraakt en ik probeer iets te zeggen, maar er komen geen woorden naar buiten. Ik merk dat de tranen van mijn wangen lopen, maar ik lijk verlamd. Het doet pijn en ik vraag me af of ik ga overgeven, uit schaamte of door de zure oprispingen. Hij doet iets met me waarin ik niet heb toegestemd. Misschien zag hij mijn slaap als een impliciete toestemming. Ik probeert opnieuw te protesteren, maar de schok weerhoudt me. Ik ben beschaamd.”

Deze getuigenis van journaliste Sonja Schwarzenberger verscheen in het Zweedse dagblad Svenska Dagbladet. En de journaliste is lang niet de enige die mee het debat in Zweden voert. Sinds de zaak-Assange in volle hevigheid uitbrak, beraadt het land zich over zijn seksuele leven. Voornamelijk de zogenaamde ‘grijze zones’, de betrekkingen waarbij een van de partijen zich niet helemaal lekker voelt, worden druk besproken op Facebook, Twitter en in de nationale pers.

“Mensen zijn beginnen nadenken over de seksuele grenzen”, zegt David Landes, hoofdredacteur van de Zweedse internetkrant The Local, aan De Morgen. “Wat kan, en wat niet? Wanneer is iets strafbaar? En de algemene teneur lijkt dat er vooral meer nood is aan een open communicatie.”

Een van de gangmakers van het Zweedse seksdebat is de journaliste Johanna Koljonen. Onder de hashtag #prataomdet (#talkaboutit) deelde ze op Twitter een persoonlijke ‘grijzezone’-ervaring met het grote publiek. “Het valt me op dat er een structureel probleem is inzake de verkrachtingswetgeving”, schreef ze later in een column in de Dagens Nyheter, de grootste krant in Zweden. Koljonen benadrukte eveneens hoe moeilijk het is om grenzen te trekken tussen wat aanvaardbaar is en wat niet.

Op Twitter stroomden honderden reacties binnen, van mensen die zelf hun negatieve ervaringen in de ‘grijze zone’ kwijt wilden. Blogs, websites maar ook de nationale media sprongen op het onderwerp en voerden een open discussie, over wat nu precies verkrachting is of aanranding.

“Het gaat helemaal niet over Assange en of hij nu al dan niet schuldig is”, zegt Rebecka Aahlund, een freelancejournalist die eveneens een column wijdde aan het onderwerp, aan het Franse persagentschap AFP. “Het zorgt voor een meer open communicatie over seks.”

Dat het debat op gang komt op een moment dat er heel wat speculaties zijn over de zaak-Assange en er verschillende geruchten de ronde doen over de vrouwen in kwestie, is volgens Aahlund cruciaal. “Bovendien komt seksueel misbruik het vaakst voor bij mensen die elkaar kennen. Dat er daar nu een discussie over mogelijk is, is heel belangrijk.”

Criminaliseren van seks

In 2005 verbreedden de Zweedse autoriteiten de definitie van verkrachting. Als je vrijt met iemand die slaapt, dronken is of bewusteloos, dan maak je je daar schuldig aan verkrachting. Concreet wou het land alle situaties aan banden leggen waarbij iemand niet in staat is om te weigeren.

“In België spreek je volgens de wet van 1912 van verkrachting als er sprake is van seksuele penetratie tegen de wil in van een persoon”, vertelt Erika Frans van Sensoa, het Vlaams service- en expertisecentrum voor seksuele gezondheid en hiv. “Voor de andere gevallen spreken we van seksueel misbruik of seksueel overschrijdend gedrag.” De zaak-Assange zou bij ons dus niet als een verkrachting bestempeld worden.

“Er zijn drie criteria op basis waarvan je kunt bepalen of seksueel gedrag overschrijdend is: wederzijdse toestemming, vrijwilligheid en gelijkwaardigheid”, zegt Frans. “Als de vrouw in de zaak-Assange echt sliep tijdens de daad, dan is er inderdaad een probleem van toestemming. Anderzijds gaat het om twee volwassen mensen, waarbij beide duidelijk kunnen aangeven wat wel en niet kan op het moment zelf. Als je achteraf iemand beschuldigt, dan wordt het heel moeilijk om dat te bewijzen.”

Onze definitie van verkrachting uitbreiden heeft volgens Frans weinig zin. “Het nog meer criminaliseren van seksueel gedrag is geen goede evolutie”, zegt ze. “Seks zou eigenlijk iets positief moeten zijn.”