De suikeroom die New York temde

Michael Bloomberg heeft het hoofd van een Romeinse senator. Zijn ogen schieten rusteloos heen en weer. Het denken staat nooit stil, zijn lijf ook niet. Op het podium is hij de enige die te veel ongeduld in zich heeft om zich willoos over te geven aan de zwaartekracht. Een onophoudelijke stroom energie op zoek naar een bestemming.

Op deze ochtend ergens in april trekt Bloomberg, de New Yorkse burgemeester, veel bekijks bij de opening van een kantoor waar wetenschappers en bedrijven New York gaan gebruiken als proefterrein voor het leven in steden.

Het is typisch Bloomberg. Hij denkt vooruit en hij denkt groot. Hij is niet de belangrijkste bestuurder in Amerika, maar zo langzamerhand wel de interessantste, kleurrijkste en spannendste. Obama de naam, Bloomberg de daad.

Beiden zijn mannen van het woord, maar waar de president een zedenprediker is, is de burgemeester een dompteur. Hij spreekt New Yorkers niet toe om ze te stichten, maar om ze af te richten. Hij is een mensentemmer. Zo staat hij ook achter het spreekgestoelte: omdat hij klein van stuk is, steekt hij er net iets boven uit, alsof hij het gebruikt als dekking. Verstandig, want wie probeert New Yorkers te dresseren, weet dat hij altijd bedacht moet zijn op een uithaal.

De stad telt 8,3 miljoen inwoners. Zij vertegenwoordigen alle kleuren en talen van de wereld, zijn puissant rijk of bedroevend arm, en zitten allemaal op elkaars lip. Zo'n metropool, met zo veel beweging, zo veel ongelijkheid en zo weinig ruimte, is alleen in de hand te houden door een burgemeester die niet bang is om de baas te zijn.

Bloomberg begon vlak na de aanslagen van 11 september 2001. In 2008 volgde de kredietcrisis. Klappen die normaal dodelijk zijn voor een stad, maar New York overleefde. Zelfs meer dan dat: het herstel gaat sneller dan voorspeld, de misdaad neemt spectaculair af, Times Square trekt meer toeristen dan de Eiffeltoren, filmsterren verruilen Hollywood voor Soho en de Village, de Tonight show keert terug, er vestigen zich voor het eerst in zestig jaar meer mensen dan er vertrekken en alle wijken in Brooklyn, Jersey City en Hoboken die een korte metro- of veerbootverbinding hebben met Manhattan, worden mee omhoog gezogen.

Slapen in de badkuip

Het zou bijna doen vergeten van hoe ver de stad komt. In de jaren zeventig was zij blut en stond zij in brand. Velen leefden in angst vanwege de straatovervallen, moorden, de crack en de aids. In sommige buurten legden ouders hun kinderen 's avonds niet in bed, maar in de badkuip om ze te beschermen tegen verdwaalde kogels. Met de burgemeesters Ed Koch en Rudolph Giuliani begon het herstel. Bloomberg zette de kroon op wat hij "de ongelooflijke comeback" noemt.

Maar hij deed meer. Hij verwierf een reputatie als "onverschrokken stadsvernieuwer die New York gebruikte als zijn laboratorium voor grensverleggende experimenten in de volksgezondheid en social engineering", schreef The New York Times in maart. Newsweek noemde hem een "revolutionair".

Het heeft iets ongerijmds. Begin 21ste eeuw wordt het vuurtje van de sociale vernieuwing niet meer brandend gehouden door linkse denkers en doeners, maar is het een steenrijke ondernemer die het geloof in de menselijke maakbaarheid heeft overgenomen en druk aan het kleien en knutselen is geslagen.

En alsof dat nog niet ironisch genoeg is, geeft hij als rechtgeaard kapitalist en aanhanger van de vrije markt leiding aan een krachtige overheid die schaamteloos ingrijpt in het persoonlijk leven van de burgers. Juist omdat hij meent dat de bestaande mens in het gareel moet worden gehouden, zeker als iedereen bij elkaar kruipt in volle steden.

Het project-Bloomberg begon met hemzelf. Afkomstig uit een Russisch-joodse immigrantenfamilie werkte hij zich op. Hij studeerde aan topuniversiteiten (Johns Hopkins en Harvard), waarna hij een baan kreeg bij Salomon Brothers, een investeringsbank. Zijn carrière stokte toen hij werd afgevoerd naar de computerafdeling. Maar daar zag Bloomberg op de drempel van het internettijdperk iets wat anderen niet zagen: het belang van snelle digitale verwerking van financiële data. Toen hij in 1981 na een fusie werd ontslagen, begon hij met de afkoopsom van 10 miljoen dollar een bedrijf dat informatie leverde aan de financiële wereld. Bloomberg L.P. heeft nu overal ter wereld terminals staan. Zijn rijkdom steeg met het jaar. Sinds maart staat de Forbes-teller op 27 miljard, waarmee hij behoort tot de 13 rijkste personen ter wereld.

Niet slecht voor een boekhouderszoon, die met niets begon en niets cadeau kreeg. Het leerde hem dat alles kan. "Amerika is opgebouwd rond het idee dat je het kunt maken, en er zijn veel mensen voor wie dat onwaarschijnlijk was, maar die het toch hebben gemaakt." You can do it, werd zijn credo. Bovendien had hij bij Salomon Brothers nog iets anders gezien dat hem vormde: het bedrijf was "een zuivere dictatuur, maar wel een goedwillende". Met deze neiging tot verlicht despotisme, het geloof dat niets onmogelijk is en zijn fortuin als bagage werd Bloomberg begin 2002 de baas in New York. "De beste burgemeester in de geschiedenis", weet Mitchell Moss, een stedenprofessor van in de zestig van New York University, die The New Yorker Bloombergs vriend noemt.

Moss bevestigt noch ontkent. Het gaat om de stad ('mijn minnares'). Kijk, zegt hij, het eerste wat de meeste mannen doen als ze rijk worden, is hun vrouw inruilen, een nieuw huis bouwen, een sportteam kopen en een gooi doen naar een gekozen ambt. Ze willen worden wat ze niet zijn. Bloomberg niet. Hij werd burgemeester, maar behield het temperament van een ondernemer. Hij is geen politicus. Die proberen iedereen te plezieren, Bloomberg doet vooral wat hij denkt dat gedaan moet worden.

Rook noch transgene vetten

New York wil een burgemeester die "agressief" is, volgens Moss. Zijn of haar eerste taak is veiligheid, veiligheid, veiligheid. Daar vloeit al het andere uit voort. Pas als een stad veilig is, willen mensen er wonen, studeren, winkelen of uitgaan. Daarna maak je haar attractief door te investeren in cultuur en parken. Bloomberg deed het, maar wilde meer. Hij besloot ook te gaan sleutelen aan de levensstijl van de bevolking. Human engineering. Hij verbood roken in bars, restaurants en zelfs parken, verplichtte fastfoodketens tot het vermelden van calorieën en zette een streep door transgene vetten.

Volgens Moss gelooft de burgemeester heilig in de noodzaak van het aanpakken van gezondheidsproblemen zoals obesitas. Voor de mensen zelf, maar ook voor de maatschappij, die voor de kosten opdraait. Een rechter werd het echter te gortig. Die haalde in maart een streep door Bloombergs verbod op grote bekers zoete frisdrank. Maar Bloomberg twijfelt niet. Bij tegenwind verschuilt hij zich niet onder het camouflagenet van het politieke eufemisme, maar spreekt hij recht voor zijn raap. Over staatssenatoren die protesteerden tegen de installatie van snelheidscamera's bij scholen zei Bloomberg: "Misschien wil je hun telefoonnummers geven aan de ouders van een kind dat is doodgereden, zodat zij precies weten wie de schuldigen zijn."

Soms gaat hij te ver in zijn no-nonsenseretoriek, maar normaal waarderen veel New Yorkers het. Een steen des aanstoots is het stop and frisk-beleid, wat inhoudt dat de politie iedereen die zich verdacht gedraagt proactief mag fouilleren. Racisme, roepen sommige politici, omdat vooral Spaanstaligen en zwarten worden ondervraagd. Volgens Bloomberg is de aanpak juist populair in minderheidsbuurten, omdat 90 procent van alle moordslachtoffers Spaanstalig of zwart is en het aantal moorden sterk is afgenomen. Bloomberg geeft ook geen krimp als geklaagd wordt dat de politie moslims extra in de gaten houdt in het kader van de terreurbestrijding.

Bewakingsdrones

Overal rukken de bewakingscamera's op, zelfs in de lucht in de vorm van onbemande drones. Bloomberg: "Je kunt erop wachten. De technologie wordt beter. Over vijf jaar zijn er overal camera's, of je dat nu leuk vindt of niet. Wen er maar aan! En wat is het verschil tussen een camera in de lucht en één aan de muur?"

Bloomberg houdt niet van soebatten. Waar het kan, passeert hij de gemeenteraad, bijvoorbeeld door bij decreet te besturen. Maar zijn leiderschap is effectief. Het aantal moorden daalde vorig jaar tot 414, tegen 2.245 in 1990. Er werden 16 terreurcomplotten verijdeld. Hij sloot Times Square voor auto's en in plaats van criminelen lopen er nu toeristen. Hij stimuleerde de ontwikkeling van woonbuurten met geweldige uitzichten aan de waterkant, wat leidde tot een enorme waardevermeerdering. Er gaan meer New Yorkers naar cafés en restaurants dan ooit, juist omdat ze andermans rook niet meer hoeven in te ademen.

Velen hebben zich gewonnen gegeven. Eind 2009 concludeerde Jacob Weisberg van webmagazine Slate al: "Hij mag zaniken over ons dieet, onze manieren en onze CO2-uitstoot. Maar na acht jaar lijken veel New Yorkers het erover eens dat het wel fijn is zo'n suikeroom te hebben die voor je zorgt."

Bloomberg is natuurlijk een celebrity-burgemeester. Hij heeft een townhouse in Manhattan met Art Garfunkel en Tom Wolfe als buren, bezit buitenhuizen in Bermuda en Londen en beschikt over een eigen 'luchtvloot'. Hem wordt verweten dat zijn beleid beter is voor de rijken dan voor de middenklasse, waarvoor New York duur wordt. Een burgemeester die paternalistisch optreedt, inderdaad, maar die in dienst van het hogere doel niet wollig is, niet politiek correct ook, lak heeft aan conventionele wijsheden en zich niet in een hokje laat stoppen. Hij was Democraat en Republikein en is nu onafhankelijk. Hij is voor bewakingscamera's maar ook pro homohuwelijk, abortus, vuurwapenbeperkingen en actie tegen klimaatverandering.

De vraag is in hoeverre zijn rijkdom hem die autonomie geeft. Moss zegt dat Bloombergs zakenachtergrond belangrijker is. Anderen zien dat anders. "Zijn geld maakt hem onafhankelijk. Het schermt hem af van corruptie", zegt Richard Haas, zomaar een New Yorker op een plechtigheid in de tuin van de burgemeesterswoning aan de East River, waar Bloomberg literaire prijzen uitreikt aan onder meer Toni Morrison.

Eind dit jaar zit zijn derde en laatste termijn erop. Hij is 71. Over wat hij daarna gaat doen, zei hij ooit: "Ik ben succesvol geweest in het bedrijfsleven en ik hoop dat ze als dit erop zit zullen zeggen dat ik een goede of grote burgemeester was. Liefdadigheid wordt mogelijk mijn volgende grote ding. Ik heb gelukkig veel geld. Ik ben van plan het allemaal weg te geven. Ik denk dat je op die manier de wereld kunt veranderen."