Hedendaagse kunst uit het woelige Oosten

Jarenlang bracht Jef Lambrecht als journalist verslag uit over het Midden-Oosten, een regio die hij bijzonder goed kent. Bovendien is Lambrecht een notoir kunstliefhebber. Die twee aspecten komen samen in de ruime tentoonstelling Ten Oosten van 4°24’ in het Antwerpse MuHKA.

“Het Midden-Oosten heeft een rijke geschiedenis, die onontbeerlijk is voor de onze”, zegt Lambrecht. “Zonder de verwezenlijkingen uit het gebied van Tigris, Eufraat, Nijl en Indus zouden wij bijvoorbeeld niet eens schrijven. Nu is die regio volop in beweging, ook cultureel: denk maar aan een kunstenaar als Anish Kapoor (van Indiase komaf, ER) en het hoge niveau van de Iraanse cinema.”

Het economisch en cultureel zwaartepunt van de wereld is aan het verschuiven, zegt Lambrecht. “Voor de Tweede Wereldoorlog bevond zich dat in Europa, daarna is New York de culturele hoofdstad geworden. Maar hoelang zal dat nog duren? Over tien jaar heeft China de VS bijgebeend als economische macht. Ook cultureel halen de Chinezen hun achterstand in. India en China zijn grootmachten in wording.”

Dichter bij Europa is er in de islamitische wereld van alles aan het verschuiven. “Er voltrekken zich omwentelingen die voor ons allemaal van zeer groot belang zijn. De islamitische wereld heeft nog nooit een renaissance meegemaakt, dat zou misschien nu wel kunnen gebeuren. De gevolgen zullen verregaand zijn, maar het is altijd mogelijk dat de regimes imploderen. Voorspellingen zijn moeilijk.”

In de titel van de expositie staat 4°24’ voor de oosterlengte van Antwerpen. “Een havenstad is een poort op de wereld”, zegt Lambrecht. “Ze is per definitie kosmopolitisch en niet te herleiden tot het hinterland. De wereld begint er aan de voordeur.” Misschien ligt de monding van de Schelde wel naar het Westen, Antwerpen is wel degelijk sterk georiënteerd op het Oosten.

Het eerst werk dat de aandacht opeist, is The Prophet, een nieuw schilderij van Michaël Borremans. De kunstenaar zegt dat hij een gesluierde vrouw wou schilderen, maar bij een man met baard uitkwam. Elke kunstenaar becommentarieert overigens zijn of haar werk in een kort gesprek met Jef Lambrecht, dat via koptelefoons beluisterd kan worden.

Naast Borremans hangt het schilderij Check Point Aravah/Akabah van de Spaans-Belgische Angel Vergara. Hij inspireerde zich op een bord dat aan een van de grensovergangen naar Jordanië hangt - inclusief spelfouten. Op dat bord staat het bedrag dat men moet betalen om het land in te mogen. De ene nationaliteit betaalt al meer dan de andere. Het zegt veel over de verhoudingen tussen landen.

Wat verderop loopt de split-screenvideo van de Egyptische kunstenaar Khaled Hafez, waarin één man drie gedaanten aanneemt: militair, zakenman en islamist. De soldaat speelt onafgebroken met zijn wapen, de zakenman hamert de hele tijd en de islamist hakt de hoofden af van Barbiepoppen. Een weinig opbeurend beeld van het moderne Egypte. Brengt de recente omwenteling daar verandering in?

Ten Oosten van 4°24’ brengt voorts werk van Charif Benhelima (een reeks overbelichte foto’s van Marokkaanse en Joodse familieleden van de kunstenaar onder de titel Semites), Anne-Mie Van Kerckhoven (collages van Chinese pin-ups en traditionele maskers), een serie zwart-witfoto’s War from My Window, die Koka Ramishvili nam tijdens de burgeroorlog in Tbilisi, Georgië (1991), een postmoderne ‘bazaar’ van Victor en Yelena Vorobyev uit Kazachstan, een installatie over non-communicatie met pennen en kapotte brillen van de Azeri Babi Badalov, en de ironische video Gizeh/Blankenberge, waarin Ria Pacquée toeristen bij piramiden en Belgische zandsculpturen naadloos in elkaar laat overvloeien.

Er is veel meer te zien. De tentoonstelling waaiert uit, van Marokko en Egypte over India en Mongolië tot China en Japan. Dat levert ontmoetingen op met boeiende, merendeels onbekende kunstenaars. Misschien had een wat striktere geografische beperking tot Noord-Afrika en het Midden-Oosten de expositie krachtiger gemaakt. Maar de Oriënt zit vol verrassingen, ook in de hedendaagse kunst.