Het Belgisch huis (met ondergronds geheim) dat niemand wil, zelfs niet voor 1 euro

Van buitenaf lijkt het toegangsgebouw gewoon een klein verloederd huisje, met de rolluiken altijd naar beneden en graffiti op de muren. De conciërgewoning ernaast ziet er al helemaal doodnormaal uit. Dat er onder de grond goed 2.470 vierkante meter aan opslagruimte zit, waarvan de wanden sterk genoeg zijn om een kernbom te overleven, dat is van buitenaf niet te zien. Weinigen die daarvan wisten, en al zeker de buurtbewoners niet. “Het was ook de bedoeling dat de bunker onopvallend en geheim bleef”, zegt Robrecht Janssen van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK).

Dat was zo voorzien door Groep 21, een al even mysterieuze interministeriële groep hoge ambtenaren die door de staat waren aangesteld om het Belgische kunsterfgoed te beschermen. De schrik zat er immers goed in na de Tweede Wereldoorlog dat er opnieuw een conflict zou komen. De Groep 21 bouwde begin jaren 50 daarom vijf bunkers: twee in Brussel, één in Antwerpen, één in Mariemont en één in Eigenbrakel. De eerste vier waren kleinere kelders, verbonden aan een van de koninklijke musea. Die op de taalgrens, in Eigenbrakel, was het grootst en stond op zichzelf.

Wrijvingen binnen het genootschap

Bedoeling was dat daar in geval van een nucleaire dreiging onder meer de kunst uit kerken naartoe gebracht zou kunnen worden. “Maar voor zover ik weet is de bunker daarvoor nooit gebruikt”, zegt Robrecht Janssen. “Van 1950 tot 1955 kwam die Groep 21 nog regelmatig samen, maar dat is relatief snel verwaterd.” Omdat duidelijk werd dat de gevreesde escalatie van de Koude Oorlog niet kwam, maar ook omdat er wrijvingen kwamen tussen diensten onderling en ze met budgettaire problemen kampten.

En nadat Groep 21 begin jaren 60 uit elkaar viel, werd de perfect uitgeruste bunker dan maar gebruikt als opslagplaats voor de kunst van de Franse Gemeenschap. “Eind jaren 80 heeft het KIK het beheer aan hen overgedragen. En daarna zijn de problemen begonnen”, zegt Janssen.

Giftige schimmel

Daarmee doelt hij op het vocht waartegen de atoomschuilkelder níét bestand was. Tot overmaat van ramp nam ook een giftige schimmel er zijn intrek, de aspergillus glaucus. Honderden kunstwerkten raakten aangetast, en de bunker betreden mocht enkel in beschermende kledij. “De werken moesten ontsmet worden vooraleer ze mochten verhuizen. Anders is dat zoals een kind met griep naar school laten gaan. Voor je het weet hebben de anderen er ook van”, zegt Janssen. “De bunker zelf schimmelvrij krijgen, is moeilijker. Net omdat het zo’n afgesloten ruimte is. Je kunt die amper reinigen.”

(Lees verder onder de foto’s)

Nochtans lagen er werken van grote namen zoals Paul Delvaux, Pierre Alechinsky en René Magritte. In 2016 mocht een cameraploeg van RTL nog eens mee met bevoegd Waals minister André Flahaut (PS). De beelden toonden een wirwar van donkere ruimtes en muren van twee meter dik. Toen waren nog enkele kunstwerken aanwezig, maar inmiddels zou de kelder leegstaan. En dus zoekt Flahaut nu een nieuwe oplossing. De burgemeester mocht het gebouw overnemen voor een symbolische euro, maar die was uiteindelijk toch niet geïnteresseerd in het gigantische besmette gebouw zonder ramen.

Flahaut onderhandelt ook met de huidige eigenaar, de Regie der Gebouwen, om het gebouw te ontmantelen. Al zal ook dat geen eenvoudige klus worden, zegt Janssen. “In Antwerpen hebben ze de bunker onder het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten met dynamiet verwijderd tijdens de renovatie”, zegt Janssen. “Maar die was een pak kleiner dan die in Eigenbrakel.”