Geef ons heden onze dagelijkse sleur

Niet alleen omdat het licht het mooist is in september en oktober. Ook omdat een mens nu eenmaal nood heeft aan routine en structuur. Twee redenen waarom u deze eerste school- en werkweek wellicht veel goedgemutster doorgebracht hebt dan u publiekelijk wil toegeven. En dus stiekem blij bent dat die verre reizen in het buitenland voorlopig weer verleden tijd zijn.

'Hoera, het saaie leven begint weer!', riep schrijver en columnist Christiaan Weijts deze week in de krant uit (DM 02/09). Routine en alledaagsheid mogen dan synoniem geworden zijn voor sleur en stagnatie, die angst is onterecht, betoogt Weijts. "We hebben structuur en voorspelbaarheid nodig, ook al wordt ons van alle kanten opgeroepen om op wereldreis te gaan en carrièreswitches te maken."

Weijts is niet de enige die er zo over denkt. Een dag voor zijn opiniestuk in deze krant verscheen, had familiezender Eén in alle Vlaamse kranten paginagroot geadverteerd met de mededeling dat ons leven "na een deugddoende zomer" weer "zijn gewone gangetje gaat", en dat daar ook "niets mis mee" is.

"Wij hebben heel bewust op dat gevoel willen spelen", zegt Willem Van den Hoof, creatief directeur van Make Lemonade, het reclamebureau dat de advertentie bedacht. "Om een of andere reden is het bon ton om te klagen over die eerste september. Terwijl heel veel mensen - ikzelf niet uitgezonderd - net naar die dag uitkijken. Dat is ook niet zo raar. Twee maanden lang is alles anders geweest. Op een bepaald ogenblik is het dan wel goed geweest, en vinden we het niet onprettig dat dat oude vertrouwde, cyclische leven weer terugkeert. Dan vinden we het, om in tv-termen te spreken, tof dat ook Jeroen Meus weer terug is, met zijn Dagelijkse kost.

"Nogal wat campagnes spelen op dat 'terug-naar-schoolgevoel' in, maar het valt me op dat bijna altijd de negatievere, minder aangename kanten worden aangegrepen. Dat hebben wij bewust niet willen doen, en dat wordt duidelijk gewaardeerd. Dat zie je bijvoorbeeld op de Facebookpagina van Eén. Onze advertentie is er ongewoon veel geliket. Alsof de mensen willen zeggen: blij dat iemand het in onze plaats zegt."

Elke dag hetzelfde, en als het even kan: ook graag een beetje klokvast. Dat klinkt weinig spannend, maar de kijkcijfers vertellen ons dat, behalve Christiaan Weijts, ook het gros van de mensheid het graag zo heeft. "Een doordeweekse avond op Eén begint met Dagelijkse kost, gevolgd door Blokken, Het journaal en Thuis", zegt Van den Hoof. "Dat is de bewuste trein, een aantal dagelijkse vaste afspraken waar je als kijker je klok op gelijk kan zetten. Mensen houden daarvan. Het geeft houvast aan hun leven. Het verklaart ook waarom deze programma's nog steeds in grote mate lineair worden bekeken."

Alles kan, niets moet

Een dag structureren brengt rust, en precies dat maakt dingen mogelijk, zegt ook Ignace Glorieux, hoogleraar sociologie aan de VUB. "Hoe gek het ook klinkt: als alles kan, krijg je niets gedaan. Op een vakantie- of een weekenddag zijn de mogelijkheden eindeloos. 's Morgens kun je lang ontbijten en de krant lezen, daarna wil je het gras afrijden en naar het containerpark gaan, ondertussen vragen de kinderen om naar het zwembad te gaan, en wil je het huis poetsen omdat je 's avonds vrienden ontvangt. Met andere woorden: niets moet, maar net daarom heb je op het einde van de rit maar de helft gedaan van wat je wilde, en ben je ontevreden. Natuurlijk is het fijn om in het weekend of tijdens de vakantie meer mogelijkheden te hebben dan op gewone werkdagen, maar dat gevoel mag niet te lang duren. We kunnen dat niet aan."

Het is zoals de Amerikaanse psycholoog Barry Schwartz in 2004 al schreef in zijn boek The Paradox of Choice - Why More is Less: laat mensen kiezen tussen twintig soorten chocolade, en ze zullen veel meer ontevreden zijn met hun keuze dan als ze hadden moeten kiezen tussen slechts twee soorten chocolade. "Hoe meer keuze, hoe moeilijker het wordt. En als er iets is wat de keuzes automatisch beperkt, dan is het wel routine en regelmaat. Op je werk weet je wat er van je wordt verwacht, je takenpakket is meestal duidelijk, en op kantoor ben je eigenlijk ook wat afgesloten van de wereld. Het is een geregeld, geordend, overzichtelijk bestaan."

En daar hebben we meer nood aan dan we wellicht beseffen, zegt Glorieux. Routine zorgt trouwens niet alleen voor voorspelbaarheid bij jezelf, maar ook bij anderen. "Vroeger wisten mijn vrouw en ik 's avonds altijd wie de volgende dag de kinderen van school zou halen, en hoe laat dat ging gebeuren. Nu kun je dat via de gsm nog op het laatste moment afspreken. Het lijkt alsof dat ons leven gemakkelijker maakt, maar in feite zorgt het net voor meer jachtigheid en onrust, omdat het zo onvoorspelbaar is."

Routine zorgt dus voor vindingrijkheid en bezieling. Kijk naar Immanuel Kant, de 18de-eeuwe filosoof. Stond elke dag op om vijf uur 's morgens, spendeerde een uur aan thee drinken, pijp roken en mediteren, werkte dan van zeven tot één uur 's middags, bracht de volgende drie uren lunchend met vrienden door, ging daarna altijd één uur wandelen, om de avond af te sluiten met lezen en schrijven. Van de 19de-eeuwse Franse schrijver Gustave Flaubert (Madame Bovary) werd dan ooit weer gezegd dat zijn dagen even gevarieerd waren als de roep van een koekoek.

"Soms is niets zo heilzaam als routine", zegt ook filosofe Alicja Gescinska. "Het ontbreken van een vast werkritme ervaar ik soms zelf als een last. Geen van mijn werkdagen ziet er hetzelfde uit. Met twee kleine kinderen in huis zijn mijn schrijfmomenten vaak onregelmatig. Soms denk ik dat ik creatiever zou zijn als ik wat meer structuur had in mijn hoofd en in mijn leven."

Verveling

Toch kan te veel structuur ook belemmerend werken, zegt Gescinska. Als je enkel maar kan functioneren volgens een vast patroon, kan dat de deur openzetten voor verveling en sleur. Of, zoals Christiaan Weijts het zegt: "Laten we ons vooral van tijd tot tijd klem zuipen en op wereldreis gaan. Ik apprecieer de gekte zeer. Ik denk alleen dat de gekte meer reliëf krijgt tegen de achtergrond van het gewone."

Eigenlijk is het leven een onophoudelijke evenwichtsoefening tussen twee oerdriften, stelt Gescinska. Enerzijds is er de behoefte aan vrijheid, aan het nieuwe en onvoorspelbare. Anderzijds is er de behoefte aan veiligheid, die ontstaat uit angst voor dat nieuwe en onvoorspelbare. "Veel mensen zullen blij zijn als de zomervakantie voorbij is en het nieuwe schooljaar begint, zodat de werk- en schoolkalender weer het ritme van de dagen begint te dicteren. Maar na verloop van tijd zal dat ritme ons ook beginnen te vervelen, en zullen we weer hunkeren naar vrijheid en verrassingen. Voortdurende vernieuwing mag dan het moderne adagium zijn - denk aan 'stilstaan is achteruitgaan' -, die cyclus tussen de routine en het onvoorspelbare gaat onophoudelijk door. En zo blijft alles altijd toch bij het oude."

---

'Regen en patchoulli' (Spinvis)

Herfst en nieuwegein
De aarde draait
En door de straten rijdt
Het laatste sluipverkeer
En morgen weer
En morgen weer
En morgen
Weer