De worstelende mens

Het start met een opzwepende openingsdans tussen Russisch volksfeest en houseparty in, en dat is een statement. De gebroeders Karamazow (1880) mag dan wel een turf zijn vol filosofische en theologische vraagstukken, de zeven mensen op scène gaan die kwesties voor u spelen, dames en heren, hier en nu, met hun dansende, zwetende lijven. Want over de concrete mens gaat het, zowel over de naïeve ziel die wanhopig vasthoudt aan zijn hooggestemde idealen, als over dat in de modder wroetende exemplaar dat zich overgeeft aan zijn laagste lusten.

Het is meteen de grootste verdienste van KARAMAZOW: de spelers geven Dostojewski's ideeën lijf, ze maken ze invoelbaar, zonder daarmee iets aan diepgang in te boeten. Als basso continuo blijft onder alle gekkigheid steeds de uitroep van Dmitri Karamazow klinken, helemaal bij het begin: 'Weet ge wat wanhoop is?'

De complexe plot is teruggebracht tot een simpele whodunit: de oude Karamazow (Ryszard Turbiasz), geil varken en goddeloze klootzak, is vermoord. Zoon Dmitri (Koen De Graeve), die met hem twistte over geld en meisjes, is de hoofdverdachte, maar er lopen nog een aantal broedsels van Karamazow rond - herkenbaar aan hun nektapijt - die gegronde redenen hadden om de vader te haten.

Binnen het kaderverhaal van Dmitri's ondervraging worden de verhoudingen geschetst tussen de broers, die elk staan voor een ander wereldbeeld. Dmitri is een materialist met een kort lontje, zot van geld en vrouwen. Het is vooral tussen de nihilistische atheïst Iwan (Pieter Genard) en de zachte monnik Aljosja (Joris Van den Brande) dat het theologisch vuurwerk ontbrandt. Iwan kan de wreedheid in de wereld enkel verklaren door het bestaan van God te ontkennen, en de moderne mens tot God uit te roepen. Aljosja (opnieuw een soort naïeve 'idioot' en alter ego van Dostojewski) repliceert dat die mens zonder God zijn eigen hel creëert.

Niet dat daar lang over gepalaverd wordt: enkele kraakheldere dialogen volstaan, en voor de rest knettert en dendert KARAMAZOW onstuitbaar voort. Niet als een platte carnavalsstoet, daarvoor zitten er te veel kleine, flonkerende miniatuurtjes van emotie tussen. Zoals de ingetogen, beschroomde liefdesverklaring van Iwan aan Dmitri's verloofde Catharina (Ariane van Vliet), of de diep ontroerende, zoekende Aljosja van Van den Brande - geen zweem van makkelijke ironie besmeurt deze morele kernfiguur.

Mededogen

En de vrouwtjes? Ach ja, die fladderen rond de mannen, fluks verkocht voor 30.000 roebel - maar dat is niet bepaald Lazarus' schuld. Het spel van de zeven is overigens voortreffelijk. Niet alleen balanceert het precies op de grens tussen het komische en het pijnlijke, daarnaast is het ook echt samenspel: zelfs de 'ster'-acteurs (De Graeve, Charlotte Vandermeersch) trekken geen hoofdrol naar zich toe. Alle zeven dienen de voorstelling, en zo hoort het ook.

Wie dan uiteindelijk vader Karamazow vermoord heeft? Ach, het doet er niet zo toe, zeker niet na dat prachtige, zachte einde vol mededogen. Niemand doet de Russen zo bevlogen en intelligent, zo uitgepuurd en vol heldere kleur, als Lazarus.

KARAMAZOW, op tournee in Vlaanderen tot juni 2016, www.lazarusvzw.be.

●●●●❍