'Ziek worden is hier een soort Russische roulette'

Op de tafel staan een doosje fopspenen en een baby-weegschaal, van op de kast kijkt een teddybeer onverstoorbaar toe. Hij ziet wat ook wij zien: armoede liegt nooit. Ze gaat niet zelden gekleed in zwarte leggings of slonzige fleece-truien, die armoede, of vertaalt zich in een rottend gebit en in de weeë geur van ongewassen haar. Despina Roussou is amper 26, maar oogt flink wat jaren ouder. Samen met haar dochtertje Vassiliki is ze vanmorgen naar de polikliniek - een groot woord voor een verzameling krappe kamertjes - van Médecins du Monde in Perama afgezakt. Niet voor een gratis consultatie of een dosis medicijnen ditmaal, maar voor een doos met levensmiddelen.

Haar verhaal is dat van honderdduizenden Grieken vandaag: enkele jaren in het zwart gewerkt als poetsvrouw, door de crisis op straat beland, gescheiden en dus ook geen inkomsten meer. Geen werk betekent in Griekenland vaak ook geen ziekteverzekering meer, of hoogstens nog voor een beperkte periode. Despina, die altijd al in het zwart werkte, kan het dus helemaal schudden. "Dankzij haar dochtertje kan ze jaarlijks aanspraak maken op een uitkering van net geen vijfhonderd euro", vertaalt Georgios Tomaras (39), een pediater die wekelijks een aantal uren gratis consultatie aanbiedt in de polikliniek.

"Op de koop toe voedt ze nu ook nog het tweejarige zoontje van haar broer op, die zelf drugsverslaafd is. Ze woonde twee jaar lang in een leegstaand pand zonder water, verwarming of stroom. Nu verblijft ze al een tijdlang bij een vriendin. Haar dochter gaat naar een publieke school, waar ze voor 5 euro per maand een ontbijt en middagmaal aangeboden krijgt. Ze komt hier nu al vijf jaar als zij of haar dochtertje ziek zijn, en krijgt dan ook regelmatig gratis medicatie mee. Vroeger, toen deze kliniek nog niet bestond, zag ze nooit een dokter. Als ze ziek was, probeerde ze zich te beredderen: ze deed niets en hoopte dat het vanzelf wel zou beteren of ging naar een apotheek, als de nood echt hoog was. Soms kreeg ze ook wat medicatie van vrienden of kennissen, en slikte dan maar wat. Anno 2016 is dit een courante praktijk in Griekenland, nu almaar minder mensen het zich kunnen veroorloven om een arts of een ziekenhuis op te zoeken. Maar ik geef het je op een briefje: op termijn komen hier rampen van. Sommige aandoeningen genezen inderdaad vanzelf, andere doen dat niet, zeker niet als de patiënt al in een weinig benijdenswaardige conditie verkeert. Dit is een soort van Russische roulette. Wie een longontsteking heeft opgelopen en geen antibiotica slikt, kan sterven."

Perama is vandaag een wat ingeslapen stadje, twintig minuten rijden van de havenstad Piraeus. Ooit zorgden tientallen scheepswerven hier voor werk en welvaart, vandaag scheert enkel de werkloosheid nog hoge toppen. Wekelijks komen in deze polikliniek 150 tot 200 patiënten aankloppen voor gratis medische zorgen. Een tiental artsen, elk met een eigen specialisatie, bieden hier elk een aantal uurtjes per week gratis hun diensten aan. Een sociale werkster, die zich onder meer bezighoudt met de bedeling van voedselpakketten, en een apotheek waar vrijwilligers driftig medicijnen sorteren, vervolledigen het plaatje. Die apotheek, dat is overigens een verhaal apart: alle medicatie is afkomstig van giften. "Soms brengen mensen twee pilletjes terug die ze niet gebruikt hebben, soms krijgen we ook volledige verpakkingen binnen, van bedrijven die een gift doen bijvoorbeeld. Alles wordt hier nagekeken en gerangschikt, de vervallen medicatie verdwijnt in de vuilbak", klinkt het.

Een aantal rekken, volgestouwd met netjes gerangschikte medicatie met daarop telkens de vervaldatum genoteerd, illustreert hoe een aantal mensen zelfs in tijden van diepe miserie toch nog probeert er het allerbeste van te maken.

Campagne

'Stop au grexit médical.' Onder die slogan lanceren onder meer de Franstalige ULB, het Erasmus-ziekenhuis en de Belgische afdeling van Médecins du Monde (Dokters van de Wereld) nu ook in ons land een campagne om de rampzalige toestand van de Griekse gezondheidszorg onder de aandacht te brengen. Nu in Athene de besprekingen tussen de Griekse regering en de Europese schuldeisers over verdere noodleningen én besparingen hervat zijn, lijkt die campagne geen dag te laat te komen. Volgens de initiatiefnemers hebben vandaag ruim twee miljoen Grieken geen toegang meer tot volwaardige medische verzorging.

"De Griekse gezondheidszorg ligt al een vijftal jaren op apegapen", stelt Michel Roland, voorzitter van de Belgische afdeling van Médecins du Monde. "Dat vertaalt zich dan onder meer in een dramatische stijging van de kindersterfte - in de periode 2008-2011 nam die met 51 procent toe - in een verdubbeling van het aantal hiv-diagnoses en in een opmerkelijke daling van de overheidsuitgaven voor gezondheidszorg."

De Brusselse gynaecoloog en gewezen deken van de geneeskundefaculteit van de ULB Yvon Englert bezocht Griekenland eind vorig jaar, en toonde zich onthutst door wat hij daar zag. "Openbare ziekenhuizen zagen hun aantal patiënten spectaculair stijgen, en gaan gebukt onder de schulden. Vaak hebben ze geen centen meer om het nodige medisch materiaal of medicatie aan te kopen. Wekelijks moeten ziekenhuisdirecteurs harde keuzes maken: welke behandeling schrappen we deze week? Ik sprak er met patiënten die nog wel een ziekteverzekering hadden, maar toch hun eigen geneesmiddelen of verzorgingsmateriaal moesten meebrengen."

We ontmoeten Dimitra Koutsavli, woordvoerster van de Griekse tak van Médecins du Monde, in de polikliniek vlakbij het Omonia-plein, een van de meest verloederde buurten van Athene. Drugsverslaafden liggen er op klaarlichte dag wezenloos in portieken, daklozen slenteren er doelloos rond, vluchtelingen kijken zich de ogen uit bij het zien van zoveel menselijk wrakhout. In deze kliniek, die ook als opvangcentrum voor vluchtelingen fungeert, bieden zich dagelijks 150 tot 200 patiënten aan. Artsen met een tiental verschillende medische specialisaties geven er gratis consultaties, en mobiele ploegen rukken van hier uit naar bijvoorbeeld de haven van Piraeus, waar duizenden vluchtelingen samengepakt zitten.

"Het is onmogelijk om hier nog iedereen te behandelen", vertelt Koutsavli. "Ook al kunnen we vandaag in Griekenland al terugvallen op zeshonderd artsen die regelmatig voor ons werken, allemaal op vrijwillige basis. Oorspronkelijk richtten we ons met deze polikliniek in het centrum van Athene vooral op de vluchtelingen, maar we merken dat de toeloop van de Grieken zelf almaar groter wordt. Binnenkort openen we in Piraeus een nieuwe polikliniek, om de druk hier wat te verlagen." Die kliniek is overigens ook een van de projecten waarvoor de recent opgestarte campagne in ons land extra centen wil inzamelen.

"Ook de druk op de openbare ziekenhuizen wordt almaar groter", klinkt het. "De regering keurde vorig jaar een nieuwe wet goed, waardoor iedereen die zich laat registreren en daardoor over een soort pasje beschikt, gratis medische hulp kan zoeken in een openbaar ziekenhuis. Dat lijkt een stap in de goede richting, maar het is geen oplossing voor mensen die met chronische aandoeningen kampen of die bijvoorbeeld een chirurgische ingreep moeten ondergaan. Bovendien hebben heel veel mensen geen weet van die nieuwe regeling en worden de wachtlijsten in die ziekenhuizen ook almaar langer. De openbare ziekenhuizen zelf kampen daardoor ook almaar vaker met financiële problemen of met een tekort aan uitrusting en medicatie.

Opknopen

De Griekse gezondheidszorg steunt op twee pijlers: openbare ziekenhuizen, waar consultaties heel goedkoop of gratis zijn voor wie gedekt wordt door de ziekteverzekering, en privéziekenhuizen en -artsenpraktijken. Daar bepalen de artsen zelf hun tarieven, en de prijs voor een simpele consultatie kan daar zelfs oplopen tot meer dan 50 euro. "Ik had zelf ook een privé-praktijk", vertelt tandarts Christos Naoumis, terwijl hij een klein meisje in de mond gluurt. "Sinds kort maak ik nu deel uit van de vaste ploeg van Médecins du Monde hier in Athene. En nee, wij ondervinden hoegenaamd geen moeite om artsen te ronselen die hier enkele uren per week als vrijwilliger willen meedraaien. In hun privépraktijken krijgen zij almaar minder patiënten over de vloer. Hun tarieven liggen veel te hoog en weinig Grieken kunnen die vandaag nog betalen, maar vooral oudere collega's hebben het vaak lastig om te beseffen dat ze vandaag in een ander Griekenland leven."

Alexandros Ionnidis, een kranige 74-jarige psycholoog die in de polikliniek van Perama het aantal patiënten met psychische problemen schrikwekkend zag toenemen, stel het nog wat scherper. "We hebben jarenlang boven onze stand geleefd, met geleende centen. Vandaag is het dus een pijnlijk ontwaken, met anderhalf miljoen werklozen en een regering die veel belooft en volop mooie praatjes heeft maar eigenlijk niets doet. Tsipras noemt zichzelf een socialist, maar dat is grote onzin. De huidige regering trekt zich geen moer aan van de miserie waarin miljoenen landgenoten nu leven. Ik ken tal van ziekenhuizen waar ze de afdeling intensieve zorgen gewoon gesloten hebben, kan je nagaan. Het aantal depressies is schrikbarend hoog, maar het enige wat ik kan doen, is mijn patiënten wat pillen geven en hopen dat het helpt. Psychotherapie? Laat me niet lachen, dat is pure luxe, dat kunnen we ons hier in Griekenland niet langer veroorloven. Ach, ze moesten de halve regering opknopen. Of nee, steek ze maar levenslang in de cel, Tsipras heeft tenslotte ook kinderen."

Vluchtelingen

"Weet je wat ik nog het ergste van allemaal vind?", werpt Georgios Tomaras ons voor de voeten terwijl hij een kleine uk van hooguit drie jaar onder het alziend oog van Winnie De Pooh aan een longonderzoek onderwerpt. "Ik werk hier nu bijna twee jaar, zie maandelijks tientallen gelijkaardige sociale drama's de revue passeren, en raak er intussen min of meer aan gewend. Het shockeert me zelfs niet meer, dit soort verhalen, terwijl de situatie de voorbije jaren absoluut echt nog veel erger geworden is. We krijgen hier nu twee crises voor de prijs van één: naast de economische crisis hebben we er vorig jaar ook nog een vluchtelingencrisis bovenop gekregen. Tal van openbare ziekenhuizen hadden het zo al bijzonder lastig, kampten met een tekort aan vaccins of konden de toevloed van patiënten niet meer aan. Nu komen daar ook nog eens tienduizenden vluchtelingen bovenop. Sommigen zijn in behoorlijke fysieke conditie, maar we zien hier ook mensen uit pakweg Afghanistan neerstrijken die nooit eerder in hun leven een vaccin gekregen hebben."

Op termijn wordt dit echt een probleem, denkt Tomaras. "Ook voor vele straatarme Grieken trouwens, die hun kinderen gewoonweg nooit meer naar een dokter of ziekenhuis kunnen sturen. Daardoor missen ze vaak de basisvaccinaties, en leggen we hier en nu dus de basis voor een nog zwaardere belasting van ons gezondheidssysteem binnen enkele jaren. Dit kan zo niet verder. Als de situatie niet verbetert, eindigt dit op termijn in grote rellen of in een regelrechte volksopstand. Almaar meer mensen verliezen hun job, daardoor ontstaan er spanningen binnen gezinnen, kinderen raken ondervoed of ze krijgen enkel nog fastfood voorgeschoteld: deze crisis raakt stilaan een hele generatie. Maar onze politici, die lijken de ernst van de situatie niet in te zien, of ze hebben andere agenda's. Ngo's zoals Médecins du Monde verrichten hier schitterend werk, maar zij kunnen en moeten de regering niet vervangen. I am really afraid this is getting larger than us."