Populisme en islamisme
De Australische premier Howard heeft de buurlanden in Zuidoost-Azië flink boos gemaakt met zijn bewering eventueel tot een preventieve aanval te willen overgaan als er signalen zijn van een mogelijke terreuraanslag. De Filippijnen, Indonesië en Maleisië reageerden ontzet. Maar hoe groot is de reële dreiging eigenlijk in Maleisië?
Premier Howard wist begin deze maand wel waarom hij met zo'n dreigement kwam aanzetten. Immers, bij de Bali-bomaanslag van 12 oktober waren de helft van de 180 doden Australiërs. En geheel baanbrekend was een dergelijke visie ook al niet: VS-president Bush stoelde zijn hele buitenlandse beleid na 11 september 2001 immers op het zogenaamde recht om preventief in te grijpen, en bijvoorbeeld Afghanistan te bombarderen. Toch zijn Australiës buurlanden boos.
In eigen land is de reactie overigens ook niet onverdeeld positief. Zo wezen tal van opinieschrijvers er daags na Howards uitlatingen op dat hij er in zes maanden tijd in was geslaagd om de relaties met de buurnaties te laten verzuren, wat zelfs vanuit strategisch oogpunt niet verstandig is. Dat blijkt ook in die landen zelf: zowel de Maleisische premier Mahathir als de Filippijnse president Arroyo hebben meteen gezegd dat ze hun gezamenlijke militaire antiterreurinitiatieven zouden herbekijken en dat een 'preventieve aanval' als een oorlogsdaad zou worden beschouwd.
In de Filippijnen werd tegelijk erg negatief gereageerd op de tijdelijke sluiting van de Australische ambassade.
Maar tegelijk zijn er berichten over de Abu Sayyaf-rebellen in het zuiden van de Filippijnen, die islamistisch van inslag zijn en banden hebben met Al-Qaeda. En in Maleisië is de islamistische Pas in twee van de dertien deelstaten aan de macht. Veelzeggend toch?
Ja en nee. De problemen in het zuiden van de Filippijnen zijn volstrekt niet nieuw. Verzetsbewegingen hebben er vele jaren gestreden voor onafhankelijkheid, wat in het gebied zelf vooral een voortzetting van de economische onderontwikkeling sorteerde, en proliferatie van wapens, mensenrechtenschendingen, wetteloosheid en werkloosheid. Toch stellen sociologen de jongste jaren vast dat de verzetsbewegingen steeds minder last hebben van interne strijd omdat ze in het islamisme een sterke ideologische band en basis hebben gevonden.
De Maleisische situatie is enigszins anders. Daar is de Umno van Mahathir al sinds de onafhankelijkheid van 1957 aan de macht. De islamistische Pas is ook geen nieuwkomer en het streven naar de oprichting van een islamitische staat in Maleisië gaat evengoed decennia ver terug. In de jaren zestig bijvoorbeeld was er nog flink gekibbel tussen Umno en Pas omdat die laatste vond dat de eerste te pro-westers was en te veel toegevingen wou doen aan de niet-Maleisiërs.
Wat is er dan veranderd?
Pas controleert nu twee van de dertien deelstaten: Kelantan werd in 1990 veroverd, Terenganu in 1999. Tevens verdrievoudigde Pas bij de jongste verkiezingen zijn nationale parlementaire vertegenwoordiging.
In die deelstaten zelf heeft dat uiteraard verregaande gevolgen, gaande van kappers die minder werk hebben tot aparte kassa's in supermarkten, de sluiting van Chinese goktenten of het niet welkom zijn van pakweg Madonna. De meest excentrieke richtlijn is ongetwijfeld die waarbij lelijke vrouwen positief gediscrimineerd worden voor overheidsjobs, aangezien "God sommigen al schoonheid heeft gegeven", dixit een Pas-functionaris.
Wat doet de Maleisische centrale overheid?
Die is al twee keer tussenbeide gekomen: in 1993 en dit jaar, telkens om de invoering van de sharia voor het strafrecht tegen te houden.
Maar tegelijk probeert Umno haar wegens corruptie en nepotisme tanende populariteit weer op te vijzelen met populistische, islamistische manoeuvres. Zo werden islamitische overheidsambtenaren (60 procent van de etnisch heterogene bevolking van 22 miljoen mensen) verplicht om twee keer per week religieuze lessen bij te wonen. Daarnaast werd in de deelstaat Johor, waar Umno aan de macht is, de sharia ingevoerd voor 'misdaden' als sodomie, prostitutie, lesbische relaties en voorhuwelijkse seks.
Catherine Vuylsteke