Een vrouw kan dus geen priester worden
Rik Torfs is rector van de KU Leuven.
Aartsbisschop Jozef De Kesel hoopt op vrouwelijke diakens. Tegelijk geeft hij toe dat de beslissing in Rome valt. Hij mag dan al een mooi pleidooi houden, het is de paus die het licht op groen moet zetten.
Maar concreet nu, zijn vrouwelijke diakens haalbaar? Zeker wel. Canon 1024 van het kerkelijk wetboek bepaalt weliswaar dat enkel gedoopte mannen de heilige wijding geldig ontvangen, maar voor diakens volstaat een eenvoudige wetswijziging om dat meteen anders te maken. Voor priesters helaas niet. Dat komt door de apostolische brief Ordinatio Sacerdotalis die paus Johannes Paulus II in 1994 schreef. Daarin stond dat vrouwen geen priester kunnen worden, en dat dit principe tot de goddelijke ordening van de kerk behoort. Daarmee maakte de conservatieve kerkleider het zijn opvolgers knap lastig. Al zou het niet de eerste keer zijn dat eeuwig geachte regels voor de bijl gaan. Het gebeurde bijvoorbeeld met de pauselijke opvatting over mensenrechten, die in de negentiende eeuw nog als waanzin golden, en vandaag stevig worden omarmd.
Hoe komt die verandering tot stand? Af en toe verkondigt een paus: "Geheel in de lijn van mijn voorganger zeg ik het tegendeel." Dat zinnetje lijkt contradictorisch, maar is eigenlijk heel slim. De voorganger ontvangt een laatste hulde, terwijl de ideeën gewoon verder evolueren. Een houding die paus Franciscus tegenover Johannes Paulus II al aannam. Hij verklaarde hem in 2014 heilig, een ultiem eerbetoon, waarna de schade die zijn behoudende denkbeelden aanrichtten, onder meer over de vrouw, stilaan kan worden hersteld. Al is het voor vrouwelijke priesters - of priesteressen, wat iets wulpser klinkt - voorlopig te vroeg; niet alle continenten zijn er klaar voor.
En vrouwelijke diakens? Zeker met een open denkende paus zoals Franciscus is de stap mogelijk. De symbolische waarde ervan zou groot zijn. Zo gaat dat wanneer wat lang ondenkbaar leek plotseling gewoon lukt. De kerk heeft behoefte aan vrouwelijk leiderschap, diakens kunnen een eerste stap zijn. Eindelijk. In lutherse kerken zijn er ondertussen al lang gepensioneerde vrouwelijke bisschoppen. Dus: ja aan het initiatief van aartsbisschop De Kesel.
Toch passen twee kritische kanttekeningen.
Vooreerst kunnen diakens niet zoveel in de kerk. Ze zijn weliswaar clerici, maar hun kerkjuridische positie leunt eerder bij die van leken aan. Zo kunnen diakens niet de eindverantwoordelijkheid van een parochie dragen, voorgaan in een eucharistieviering of de ziekenzalving toedienen. De kloof tussen een priester en een diaken blijft enorm.
Dat leidt me meteen naar de tweede kanttekening. Toen ik in de jaren 90 in Nederland actief was in de progressieve Acht Mei Beweging, ontstond daar precies over de diakenwijding van de vrouw een controverse. De Commissie Mensenrechten vond ze een eerste stap in de goede richting. Maar de Commissie Machtsongelijkheid was tegen. Wie pleit voor de vrouw als diaken, geeft impliciet toe dat ze geen priester kan worden en speelt mee in kerkstructuren die de macht van mannen in stand houden. De Commissie Machtsongelijkheid had niet helemaal ongelijk. Maar ze bestaat niet meer, net zoals de Acht Mei Beweging zelf, die op 21 november 2003 ter ziele ging.