Steeds meer twintigers in therapie

Achtentwintig is ze. Ze is, zoals dat heet, een high potential. Ze heeft, zoals dat heet, een uitdagende job. Iets in de media, waar veel van haar leeftijdsgenoten jaloers op zijn. Een traumatische jeugd heeft ze niet gehad. Van persoonlijke drama's is ze tot nu toe gespaard gebleven. En toch ging ze enkele maanden geleden in therapie. Omdat het niet meer ging. "Ik zat vast. Het ging niet meer op mijn werk, wat dan weer een impact had op mijn relatie."

Tot haar 25ste rolde Tine (*) haar leven uit zoals de meeste jongvolwassenen dat doen. Studeren, werken, samenwonen. "En ineens kwam die vraag: wat met de komende tien jaar? Iedereen rondom mij begon kinderen te krijgen of een huis te kopen. Maar wat moet je doen als die keuzes je niet aanspreken? Mijn werk heeft altijd veel zin gegeven aan mijn leven. Maar na een tijdje raakt het beginnersgeluk op. Ik legde mezelf meer druk op, omdat ik steeds meer van mezelf verwachtte. Ik en mijn omgeving begonnen daaronder te lijden. Dan blijkt dat werk toch niet zo zinvol als ik me had voorgehouden. Dat zorgt dan weer voor teleurstellingen en werkt demotiverend."

Kribbig en eeuwig ontevreden

Tine was niet alleen haar zingeving kwijt, ze werd stilaan iemand die ze nooit had willen zijn. Bitsig, kribbig, altijd ontevreden. "Ik besloot in therapie te gaan. Ik had iemand nodig die me in de spiegel leerde te kijken. Iemand die me weer de basis leerde. Rust inbouwen. Sporten. Nee leren zeggen. Niet alles willen."

Tine is niet de enige. De psychosociale diensten van de universiteiten boomen. Aan de KU Leuven waren er 693 nieuwe aanvragen voor een gesprek met een studentenpsycholoog in 2005, in 2012 waren er dat 1.139. Aan de UGent meldden 151 studenten zich in 2007 aan voor psychologische begeleiding, in 2013 waren er dat 459.Neemt het aantal klachten over stress en depressiviteit toe bij de hele bevolking, dan geldt dat nog meer uitgesproken voor studenten, zegt Piet Bracke, professor sociologie (UGent). "Studerende jongvolwassenen kampen steeds meer met stress, slecht slapen, onzekerheid, een verlaagd zelfbeeld."

Een van de oorzaken is allicht dat een diploma geen garantie meer biedt op interessant werk. Dat adjectief 'in- teressant' is belangrijk. "Dikwijls wordt een beetje verwijtend aan de twintigers gezegd dat ze te moeilijk zijn en meteen al razend interessant werk verwachten. Ik zou de redenering eerder omkeren", legt Bracke uit. "Hoogopge- leiden hebben sowieso meer keuze. De expansie van ons hoger onderwijs op zich heeft er niet toe geleid dat jongeren hogere verwachtingen hebben van hun job, wel dat er veel meer jongeren zijn met hoge verwachtingen."

Mix dat met de conjunctuur en de jeugdwerkloosheid, en de kans wordt nog wat groter dat professionele dromen en ambities al snel aan diggelen worden geslagen.

Daarnaast wijst Bracke ook op de invloed van de social media. "Niet omdat ze verderfelijk zouden zijn - dat werd vroeger ook gezegd van de tv en de games, en zelfs van de roman toen die opkwam in de negentiende eeuw - maar wel omdat ze een algemene trend zichtbaar maken. Hoe meer we van de wereld zien, hoe meer we mensen zien die meer talent hebben dan wij. In een kleine kring van mensen blink je al snel uit. Hoe groter de kring, hoe meer mensen er zullen zijn die beter zijn dan jij. In een geglobaliseerde wereld is de kans dat jij uitblinkt dus zogoed als nihil. Als je zelfbeeld dan gebaseerd is op het idee dat je uniek bent, en dat je moet uitblinken, dan zorgt dat voor voortdurende ontgoochelingen."

Het zijn precies die ontgoochelingen waar jongvolwassenen moeilijk mee overweg kunnen. "Onze samenleving is ziek aan leukigheid", zegt psychiater Dirk De Wachter. "Of het nu om onderwijs, opvoeding of media gaat: er is amper nog plaats voor wat ik de 'gewonigheid' noem. Die wow-cultuur, waarin alles spannend en exclusief en verrassend moet zijn, bezorgt ons het gevoel dat al onze verlangens moeten worden ingevuld, dat we niet meer overweg kunnen met de frustratie van dingen die mislukken of met 'gewoon' zijn. Elke job, hoe fantastisch ook, is soms vervelend. Zelfs het leven van een journalist, mevrouw."

Dat de psychosociale diensten van de universiteiten worden overrompeld, tot wachtlijsten toe, roept vragen op bij Dirk De Wachter. "Wil dat zeggen dat al die studenten psychisch ziek zijn? Ik denk het niet. Ik denk ook niet dat het erg moeilijk leven is in dit deel van de wereld. Dat klinkt een beetje cynisch, maar ik vraag me echt af of het een goede zaak is dat al die studenten behofte hebben aan een therapeut, die overigens meestal uitstekend werk levert. Heb je het lastig met je lief, praat dan eens met je beste vriend of vriendin. Er wordt veel te veel gepsychologiseerd en gepsychiatriseerd."

Marleen Gheldof is sinds 1998 studententherapeut bij de KU Leuven, en zij verwoordt het als volgt: "Psychologische hulpverlening is erg laagdrempelig geworden, maar toch vraag ik me af of ook jongeren met serieuze problemen de weg naar die hulp wel vinden. Daarmee wil ik niet zeggen dat de studenten die hier terechtkomen met luxeproblemen kampen, maar soms wordt er contact gezocht met een therapeut omdat ouders of vrienden blijkbaar het vermogen hebben verleerd om te luisteren en te spreken, ook over falen en verlies."

Verwachtingen waarmaken

Dat geldt ook voor Tine. Zij kon over haar besognes amper met iemand praten. "Ofwel begrijpen mensen niet waar ik het over heb, ofwel zijn ze bang voor herkenning."

Er lijkt in deze maatschappij een grondstroom te zijn die weinig ruimte geeft aan falen of tekorten, zegt Marleen Gheldof. "Bijna alle kinderen die tegenwoordig geboren worden, zijn heel gewild en gewenst. Dat is zeer goed, na- tuurlijk, maar het heeft ook een keerzijde. Iemand die be- wust op de wereld is gezet, en een unieke voornaam kreeg, moet misschien ook meer verwachtingen waarmaken."

En die verwachtingen hebben soms nog maar weinig met de realiteit te maken, constateert Gheldof. "We merken dat het moeilijk is voor jongeren om een realistisch zelfbeeld op te bouwen. Velen onder hen blijven heen en weer schuiven tussen ofwel een overgewaardeerd ofwel een minderwaardig zelfbeeld. En ze krijgen de tijd niet meer om daarin hun weg te zoeken, omdat ze steeds sneller moeten excelleren of opvallen."

Daar speelt het onderwijs een grote rol in. Nog nooit zijn leerlingen zo intensief begeleid - gepamperd zelfs - in het middelbaar en hoger onderwijs, wat paradoxaal genoeg voor grote druk zorgt. Al die extra tijd en die begeleiding die een student krijgt, moeten opbrengen, en dus moet die student maar zorgen dat het lukt. Neem het voorstel van de hogescholen begin deze maand: doet een student het slecht in zijn studierichting, dan moet hij al geheroriënteerd worden nog voor het academiejaar voorbij is. Studeren kost de maatschappij uiteraard veel geld, maar jongeren niet meer de mogelijkheid geven om te falen doet dat ook.

"We hebben een vastomlijnde mal gecreëerd waarin iedereen moet passen", zegt Marleen Gheldof. "Dan moeten we niet versteld staan van het feit dat er veel zorg nodig is om jongeren te begeleiden die niet in die mal passen. Vragen we niet te veel uniformiteit? Is er niet te weinig ruimte voor verscheidenheid?"

Maar de prestatiedrang gaat verder dan enkel school en werk, zegt Jeroen van Baar. Hij is 23, studeerde psychologie en neurowetenschappen in Utrecht en Parijs, is als onderzoeker verbonden aan het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour in Nijmegen, en schreef begin dit jaar De prestatiegeneratie. Een boek over hoe zijn generatie in het leven staat. Een boek over zichzelf dus ook. "Twintigers proberen op alle vlak naar het beste te streven", zei Van Baar daarover in deze krant (DM 25/1). "Hipsters zijn daar het ultieme voorbeeld van: die willen allemaal uniek zijn. Het maximalisme uit zich zelfs in reizen: in Amsterdam is het haast not done om nog niet te zijn gaan backpacken in Zuidoost-Azië. Dat slaat nergens op. Ook op het vlak van relaties zijn we enorm prestatiegericht. Voor ons is het heel moeilijk om een gewone, goede liefdesrelatie te hebben. Het moet perfect zijn, op alle denkbare vlakken, ofwel vrijblijvend, zodat je kunt uitkijken naar een betere partner."

De prijs van de perfectie is hoog. Een gezondheid die moet boeten, een therapeut die betaald moet worden. Maar, zegt Dirk De Wachter, de kentering heeft zich al ingezet. "Tegenwoordig zie ik op een warme zomeravond jonge mensen die gewoon een tafel op straat zetten, en zich daar amuseren met enkele buren. Niks uitdagends, niks exclusiefs, niks exuberants. Ik denk wel dat de twintigers die wow-cultuur stilaan kunnen doorprikken en in vraag stellen. Dat ze stilaan beseffen dat rust vinden en het gewoon goed stellen met elkaar de basis vormt voor een goed leven."

* Om privacyredenen is Tine een schuilnaam.