En toen doorbrak Macron bijna het Europese front

Het is woensdagavond al laat als op de speciale brexittop in Brussel ineens de nervositeit toeslaat. De hele dag leken de Europese leiders aan te koersen op uitstel van het Britse vertrek uit de EU. Maar dan zet de Franse president Macron bij monde van een medewerker de boel ineens op scherp. Het uitstel is niet zeker. Dat het tot een harde breuk met Groot-Brittannië komt blijft ‘een reële optie’, laat hij weten. De nacht van Macron is begonnen.

Is hij werkelijk bereid de Britten van de rots te duwen als hij zijn zin niet krijgt? Is hij als enige niet bang voor alle rampspoed die zo’n abrupte en rauwe scheiding teweeg kan brengen, zelfs voor zijn eigen land, dat een grens heeft met het Verenigd Koninkrijk?

Dat Macron, meer dan welke andere Europese leider, moeite heeft met het chronische onvermogen van de Britse premier May om haar deal met de EU over een ordelijke brexit door het Lagerhuis te krijgen, was bekend. Hij verhulde dat de afgelopen weken niet. Maar vlak voor de speciale top leek hij bereid tot enige inschikkelijkheid. Dat was gezichtsbedrog, blijkt tijdens het diner met de andere leiders. Daar laat hij zijn chagrijn alsnog de vrije loop.

Macron voelt niks voor een lang uitstel van de brexit, zoals de Duitse kanselier Merkel en de meeste andere collega’s willen. Dan wordt de EU nog langer door de Britten van haar werk afgehouden en komt de door hem nagestreefde ‘wedergeboorte van Europa’ in gevaar. Bovendien vreest hij dat May wordt vervangen door een brexiteer als Boris Johnson, die het uitstel zou kunnen gebruiken om obstructie te plegen teneinde zo meer Europese concessies af te dwingen. De Franse president is niet tegen een uitstel maar dan kort, hooguit tot juni, en niet een jaar, zoals EU-president Tusk heeft voorgesteld.

Hoewel er wel een paar andere leiders zijn die voor een kort uitstel zijn, gaat Macron als enige de barricaden op. Wat is er in hem gevaren? Het brexitmonster? Het beest dat al die Britse politici zo weerspannig en onhandelbaar heeft gemaakt, infecteert dat nu ook de Europese politiek in de persoon van de normaal zo beheerste Macron?

Poot tussen de deur

Sinds de Britten in juni 2016 kozen voor de brexit, heeft de EU een ijzeren eensgezindheid aan de dag gelegd. Elke poging van Londen een wig te drijven in het eenheidsfront faalde. De brexit werd niet toegestaan ook Europa te ontwrichten. Het werd op veilige afstand gehouden. Maar nu, op deze woensdagnacht, dreigt de Franse president met een solistisch optreden voor het eerst de Europese eenheid te doorbreken. Het brexitbeest heeft een poot tussen de deur.

Hoewel na afloop klinkt dat de sfeer ‘amicaal’ bleef, is dat schrikken voor de overige leiders. Juist de dagen ervoor waren zij druk in de weer geweest met tactieken om greep te krijgen op die ongrijpbare Britse politiek. De Fransen betoogden dat de Britten met kort uitstel voor het blok moeten worden gezet zodat ze geen andere keus hebben dan in te stemmen met de deal van May en de EU over een ordelijk vertrek. 

De Duitsers en de Nederlanders zagen daarentegen een lang uitstel als de beste aanpak. Uit angst dat uitstel afstel kan worden, zullen de brexiteers eieren voor hun geld kiezen, was de gedachte. Het was allemaal door wanhoop ingegeven wensdenken. De afgelopen jaren hebben geleerd dat Britse politici niet bevattelijk zijn voor enige druk. En dan dreigt tot overmaat van ramp deze nacht ook nog eens Macron de kont tegen de krib te gooien, als de Europese variant van de Westminster-radicaal. Vandaar de schrik onder de leiders.

Compromis

Na twaalven meldt een diplomaat dat de top weleens tot vijf of zes uur in de ochtend kan gaan duren. De ogen van journalisten worden dof. En dan plotsklaps, rond twee uur in de nacht, is er het nieuws dat de leiders eruit zijn. Macron ziet de meerderheid voor een lang uitstel, staakt zijn verzet, keert terug naar de rol van constructieve democraat en sluit een compromis, waarbij hij het uitstel van een jaar wel weet terug te praten tot een half jaar, tot 31 oktober.

De Europese leiders hebben nog voor het licht wordt het brexitbeest in eigen huis getemd. Een harde, chaotische scheiding tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU op deze vrijdag is voorkomen. En er is een vrij ruime adempauze gecreëerd. Maar verder blijft alles mogelijk: een ordelijk vertrek met akkoord, een wanordelijk vertrek zonder akkoord en, zoals Tusk beklemtoont, het intrekken van de brexit.

Premier Charles Michel blijft alvast optimistisch: “Er is geen exacte wetenschap om te bepalen wat nu precies de beste garanties biedt op het vermijden van een harde brexit. Maar de Europese eenheid is wel bewaard gebleven.”