'Voor de dokter was het geen doping'

Jörg Jaksche vindt het elke keer weer een bevreemdende ervaring. Soms gebeurt het in een hotelkamer, soms in een appartement in Madrid. "Dan lig je daar en zie je zo'n bloedzak leeglopen in je lichaam." Leeglopen, ja. Met het bloed - zijn eigen bloed, eerder afgestaan en daarna gekoeld bewaard - komen de rode bloedcellen, waardoor hij extra zuurstof kan opnemen en extra vermogen krijgt. En eind jaren negentig, begin 2000 telt elke procent voor hem, zegt de ex-profwielrenner van Team Liberty Seguros nu per telefoon vanuit Oostenrijk, waar hij economie studeert. "Ik deed het omdat ik dacht dat het nodig was."

Jaksche wil mee kunnen met de besten, en doet dus wat de besten ook doen. Zelfs al geeft hem dat het gevoel in een spionagefilm te zijn beland.

Dat komt niet alleen door de bloedzakken in anonieme hotelkamers, het is ook alles eromheen. Soms komen 'ze' naar hem toe, maar Jaksche reist er vanuit zijn Italiaanse woonplaats Lucca ook vaak voor naar Spanje. Daar aangekomen neemt hij plaats in een café, totdat hij een sms krijgt. De ene keer moet hij vijf minuten wachten, soms twee uur. Pas dan mag hij binnentreden in de wereld van arts Eufemiano Fuentes en consorten.

Hij zal 'tien, twaalf keer' bij Fuentes zijn geweest, denkt Jaksche (36). De eerste keer was op Gran Canaria, het eiland waar Fuentes' familie rijk is geworden in de tabak. Nadat de arts hem heeft afgehaald van het vliegveld, krijgt hij een waar arsenaal aan dope aangeboden.

De Duitser slaat de meeste producten af, hij is vooral geïnteresseerd in de bloedtransfusies. Terwijl epo opspoorbaar is door de dopingautoriteiten, zijn de bloedtransfusies dat niet. Ze zijn wel kostbaar: in 2006 betaalt Jaksche Fuentes 30.000 euro voor een seizoen.

De laatste keer dat Jaksche een zak bloed afstaat, is in de nacht van 13 op 14 mei 2006, in Hotel Puerta in Madrid. Tien dagen later wordt Fuentes gearresteerd. Hij blijkt leiding te geven aan een van de grootste dopingnetwerken van Europa.

Jaksche hoort het nieuws over de arrestatie na een training in Noord-Spanje, van de buschauffeur van zijn ploeg. Dat het dopingnetwerk van Fuentes enorm was, heeft hij allang geconstateerd. "Hij had zich gespecialiseerd in doping. Dat was het verschil tussen hem en andere artsen met wie ik heb gewerkt. Zij hadden hun gewone praktijk en deden in hun vrije tijd iets met doping. Fuentes zei weleens: 'Alle beroemdheden komen bij mij.' Daar was hij ook trots op."

Hormonen voor koeien

Hoeveel van die trots over is - en vooral: of Fuentes (1955) erover wil vertellen - zal maandag blijken in Madrid. Daar begint de historische rechtszaak naar aanleiding van Operación Puerto. Omdat Fuentes met zijn praktijken de gezondheid van zijn cliënten in gevaar zou hebben gebracht, kan hij tot twee jaar gevangenisstraf krijgen.

De ondergang van het dopingnetwerk wordt ingezet op 9 mei 2006. Het is een mooie lentedag als rechercheurs van de afdeling 'consumptie en milieu' aankloppen bij onderzoeksrechter Antonio Serrano, met onder hun arm rapport 99/06.

De agenten zijn gespecialiseerd in het onderzoek naar veeartsen die koeien illegale middelen toedienen opdat ze sneller groeien. Ze stuiten in 2005 op de namen van Merino Batres en Fuentes tijdens de operatie Mamut, gericht tegen de illegale handel van groeihormonen uit Australië.

Serrano geeft toestemming de twee te schaduwen en hun telefoons af te tappen. De dag erna is het meteen raak: Raborenner Thomas Dekker neemt per telefoon contact op met Fuentes om een zak bloed af te staan.

In de dagen erna blijkt dat Fuentes hard werkt. Agenten zien hem op 13 mei eerst met Oscar Sevilla (T-Mobile) de praktijk van hematoloog José Luis Merino Batres binnengaan. Even na middernacht volgen ze hem naar de José Abascalstraat. Ignacio Gutiérrez (Phonak) voegt zich bij Fuentes, om diens auto een kwartier later weer te verlaten. En later die nacht duikt Fuentes dus op in hotel Puerta, waar hij Jaksche bezoekt in kamer 605.

In twee weken identificeert de Guardia Civil meer dan vijftig wielrenners. Het bewijs stapelt zich zo snel op, dat de agenten op 22 mei weer bij rechter Serrano op de stoep staan: ze vragen toestemming Fuentes, Batres en drie handlangers te arresteren.

Zo nieuw als Fuentes' wereld is voor rechercheurs die gewend zijn aan frauderende veeartsen, zo bekend - of berucht - is Fuentes al in het wielrennen. Halverwege de jaren tachtig duikt hij er op en zo'n beetje iedereen in het peloton kent de anekdote uit 1991. In dat jaar vliegt Fuentes samen met enkele journalisten naar Mallorca voor een tijdrit in de Ronde van Spanje. Als hem wordt gevraagd naar de koelbox in de stoel naast hem, zegt hij zonder schroom: "Hierin zit de sleutel tot de overwinning."

Fuentes is als gynaecoloog afgestudeerd met indrukwekkende cijfers, maar kiest al snel voor de sport als specialisme. Zijn echtgenote, hordenloopster Cristina Pérez, wordt in 1988 betrapt op doping, maar door een vormfout verdwijnt de zaak van tafel. Niet geheel toevallig is Fuentes arts van de Spaanse atletiekfederatie.

In latere interviews zal Fuentes vertellen dat die federatie hem in de jaren tachtig naar het Oostblok heeft gestuurd 'om te leren'. En leren wil hij. Hij is gefascineerd door het rendement van zijn atleten en blijft maar studeren en studeren. In 2003 schrijft Fuentes een scriptie met de titel 'Indicaties van spierschade bij profrenners tijdens grote ronden'.

Wielrenner Jesús Manzano komt hem in dat jaar tegen in de Ronde van Spanje, vertelt hij in 2008 aan l'Équipe: "Dan kwam hij bij ons hotel voorrijden in zijn Porsche, met op de bijrijderstoel thermoskannen vol epo."

Fuentes werkt in de loop der jaren ook met ploegen als ONCE en Liberty Seguros. Als renner van de laatste ploeg leert Jaksche hem kennen. Later zal hij ook buiten ploegverband met Fuentes werken. "Een aardige man. Als je met hem gaat eten, heb je geheid een leuke avond. Maar hij heeft ook een rare persoonlijkheid. Fuentes creëert voor zichzelf de wereld zoals hij die graag zou zien. Hij zegt: 'Ik doe dit om gezondheidsredenen, het is geen doping.' Het is die parallelwereld van het wielrennen, met zijn vreemde houding."

Als Fuentes op 23 mei samen Merino Batres en ploegleider Manolo Saíz (Liberty Seguros) wordt gearresteerd bij het Madrileense hotel Pío XII, valt de politie van de ene verbazing in de andere. Fuentes heeft tien mobiele telefoons bij zich, Saíz een koffer met 30.000 euro en 28.000 Zwitserse frank.

In de appartementen van Fuentes treft de politie grote koelkasten aan, met daarin 185 zakken bloed en 39 zakken bloedplasma. Ook worden er 105 verschillende medicijnen gevonden, waaronder epo, anabolen, steroïden en groeihormonen.

Om die laatste zaken is het de Guardia Civil vanaf het begin te doen geweest, maar ongewild legt ze een belangrijk facet van het 'moderne' wielrennen bloot. Het is het wielrennen volgens het model van Fuentes, maar ook dat van Armstrong en het Oostenrijkse Humanplasma, waar Raborenners klant waren.

Ook al wordt Fuentes en zijn renners geen strobreed in de weg gelegd bij hun praktijken, hij is toch voorzichtig en gebruikt codenamen. Jaksche: "Batres vroeg: heb je geen hond?" Sindsdien staat er op zijn bloedzakken Bella. De hond wordt een bekendheid, net net zoals Piti, de hond van Alejandro Valverde, en Birillo, de hond van Ivan Basso.

Vanwege de codenamen was het uitkijken met de administratie. Temeer omdat Batres een slecht geheugen heeft. Bij elke ontmoeting vraagt de hematoloog opnieuw aan Jaksche waar hij vandaan komt. Jaksche: "Als ik vertelde dat ik in Oostenrijk woonde, zei Batres altijd: 'Oh great, daar ga ik skiën.' Ja, dat weet ik, dacht ik dan, dat heb je me al tien keer verteld. Daarna zorgde dat ik goed oplette wat er op mijn zak kwam te staan."

Het is geen overbodige voorzorgsmaatregel: vrijdag maakte de rechter in Madrid bekend dat de zaak tegen Batres voorlopig wordt aangehouden, omdat hij lijdt aan 'een lichte vorm' van alzheimer.

Veel renners begrijpen pas na Fuentes' arrestatie de omvang van zijn klantenkring. Terwijl ze dachten een exclusieve behandeling te krijgen, blijkt de arts het halve wielerpeloton te hebben bediend. Tyler Hamilton in zijn boek The Secret Race: "Hij heeft weleens gezegd: als je me dubbel betaalt, doe ik dat andere team niet. Zo verdubbelde hij zijn inkomen."

Andere sporters

Voor oplichting staat Fuentes maandag niet terecht, wel voor malafide medische praktijken. Maar het heeft lang geduurd voordat het zover is gekomen. In de tussentijd wordt Fuentes opnieuw gearresteerd. Dit keer heet de operatie Galgo en raken er vooral atleten in opspraak, onder wie de Nederlandse Adriënne Herzog.

Net zoals na Operatie Puerto staat Fuentes binnen enkele dagen weer op straat. In 2006 oordeelt rechter Serrano dat er te weinig bewijslast is om een rechtszaak te beginnen. Na de arrestatie in 2010 meent een collega van hem dat het bewijs tegen Fuentes onrechtmatig is verkregen. En in 2011 duikt Fuentes op als arts van de voetbalploeg Universidad de Las Palmas, uit de tweede divisie B.

Jaksche zal getuigen tegen zijn voormalige arts. Andere renners worden door justitie gedwongen te praten. Veel verwacht Jaksche er niet van. "Fuentes zal niets zeggen. En de meeste renners zullen aan geheugenverlies lijden."

Was Rafael Nadal een klant van Fuentes? Cristiano Ronaldo? Of basketballer Pau Gasol? In de nasleep van Operación Puerto zijn die vragen nog altijd niet beantwoord. Bij de invallen zijn talloze bewijzen gevonden van doping op een ongekende schaal. Dat er daarna slechts wielrenners als klanten zijn geïdentificeerd, is voer voor complottheorieën, niet in de laatste plaats omdat Fuentes zelf er zich altijd op heeft laten voorstaan dat 'alle beroemdheden' bij hem klant zouden zijn geweest.

Aan de andere kant is ook een goede verklaring voor: de Guardia Civil joeg op de 'dealers', niet op de 'gebruikers'. Die laatsten dienden slechts als bewijs voor illegale medische praktijken. En justitie heeft ervoor gekozen de zaak tegen Fuentes op te bouwen met een aantal wielrenners. De dopingautoriteiten hebben meerdere malen verzocht het hele dossier te mogen inzien. Dat is geweigerd door rechter Serrano, met als argument dat de sporters geen delict hebben gepleegd en het dus verdienen om te worden beschermd. Juridisch misschien correct, maar zolang Serrano bij zijn beslissing blijft - en Fuentes zijn mond houdt - blijft het dus speculeren over andere sporters.