'Acteren is soms een akelig beroep'

Voor er misverstanden ontstaan: in het algemeen zou Sofia Helin niet méér kunnen verschillen van haar personage uit de Zweeds-Deense misdaadserie. Saga Norén kent bitter weinig empathie, zegt botweg wat ze denkt en neemt mannen mee naar huis zonder er een woord mee te hebben gewisseld. Een gevolg van haar asperger-autismespectrumstoornis, dat in de serie weliswaar nooit met zoveel woorden wordt benoemd.

Sofia Helin is warm, gevoelig, al jaren getrouwd met een priester (dat mag in de Zweedse kerk) en moeder van twee. Zelfs uiterlijk, met haar knierok en golvende krullen, lijkt ze in niets op de re-chercheur met de stoere combats en zwarte leren broeken. "We zouden nooit vriendinnen kunnen zijn", zegt Helin over Saga. Maar naarmate het gesprek in het Am-sterdamse hotel vordert, komen er toch meer raakpunten bloot te liggen dan je zou vermoeden.

"In het begin vond ik het ongelooflijk moeilijk om haar te spelen, onmogelijk zelfs", vertelt Helin terwijl ze zich in een barokke zetel in haar hotelkamer nestelt. "Normaal knik je om aan te geven dat je naar iemand luistert, of kijk je de ander tenminste in de ogen, nu moest ik die natuurlijke interacties uitschakelen. Om haar in de vingers te krijgen, ging ik 'als Saga' winkelen.Dat voelde erg eenzaam. Saga staat los van iedereen, zelfs van God."

Ze deed research, las biografieën van mensen met het syndroom van Asperger, ging zelfs met neurologen praten. "En plots zag en had ik haar, zoals je na lang kijken naar een foto het beeld plots duidelijk ziet."

Maar het derde seizoen van The Bridge bracht nieuwe moeilijkheden met zich mee. En dat heeft alles te maken met de kwetsbare positie waarin Saga zich bevindt. Ze heeft 'gefaald' als vriendin, als partner, moet plots leren samenwerken met nieuwe mensen en haar verleden haalt haar op "een heel akelige manier" in. "Het is heel heftig om maanden aan een stuk een personage te spelen dat in zo'n duisternis vertoeft. Interessant maar heftig. Zoiets kruipt na een tijdje onder je vel."

Acteurs die zich totaal kunnen loskoppelen van hun personages begrijpt ze niet. "Ik word altijd beïnvloed door mijn personages. De breinexperts met wie ik gepraat heb, zeggen ook dat dat logisch is. Je moet leren denken zoals dat personage, jezelf inleven in heel extreme dingen: zoiets stuurt je hoofd serieus in de war."

Laatst speelde ze in een toneelstuk in Stockholm een moeder die de dood van haar eigen dochters veroorzaakt en op het einde zelf sterft. "Ik wist op voorhand dat dat moeilijk ging zijn, elke dag doodgaan op de scène. Als je een depressief iemand speelt, moet je bijvoorbeeld opletten dat je er niet zelf onderdoor gaat. Acteren kan een akelig beroep zijn. Maar als moeder kan ik het me niet veroorloven om 's avonds helemaal neerslachtig naar huis te gaan, mijn kinderen verwachten dat ik warmte en veiligheid uitstraal. Dus moet ik dat evenwicht goed bewaken."

Om zich in te leven in een rol tapt Helin ook uit eigen herinneringen en emoties. Goed en slecht. "Ik heb een donkere kant, donkere ervaringen uit het verleden. Maar nu bekijk ik dat als een schat. Als actrice kan ik dat gebruiken om een personage echter te maken. Dat is een geschenk."

Verslaving

Sofia Helin mag dan nog maar 43 zijn, het lijkt alsof ze al negen levens achter de rug heeft. Ze was zes toen ze haar broertje en grootmoeder verloor in een auto-ongeluk. Over haar jeugd is bekend dat ze lang ziek was, en mensen uit haar omgeving zag kampen met verslavingsproblemen. Maar veel details wil ze daar nu niet meer over kwijt.

"Natuurlijk hebben die dingen me gevormd." Haar harder gemaakt? Ze denkt even na. "Nee", klinkt het dan beslist. "Ik ben niet hard, enkel als ik heel gestrest ben. Ik zou me eerder als hoogsensitief omschrijven. Iemand die zichzelf goed moet verzorgen. Wat moeilijk is voor mij: ik zou graag zo veel mogelijk doen, maar ik weet dat als ik te hard ga, ik mezelf kan verliezen en beschadigen. Af en toe moet ik rustig kunnen terugplooien op mezelf."

Ze noemt zichzelf een zoekende ziel. Ze stond snel op eigen benen, trok een half jaar in haar eentje naar Duitsland, heeft zowat elk baantje gehad dat je kunt bedenken. Van speelgoedverkoopster en fabrieksarbeider tot poetsdame en geriatrische hulp in een home met alzheimerpatiënten.

Dat ze uiteindelijk actrice is geworden, is enigszins opmerkelijk. Ze kreeg het alleszins niet met de paplepel mee. Haar vader is verkoper, haar moeder verpleegster. En waar ze woonden, diep op het platteland in Zweden, vond je niet bepaald het ene theater naast het andere.

"Op een gegeven moment ben ik filosofie gaan studeren, en dat heeft me aan het denken gezet. Wat wil ik echt met mijn leven doen? Wanneer was ik voor het laatst gelukkig? En dat was toen ik op school toneel speelde. De combinatie van totale focus en mensen ideeën en verhalen aanreiken, vind ik fantastisch. Op de scène zinnen declameren als 'Probeer je maar eens niet eenzaam en alleen te voelen in een volle supermarkt'. Even een gevoel van existentiële eenzaamheid met elkaar delen, een gevoel dat iedereen wel kent. Vanaf toen had ik een sterk doel voor ogen: actrice worden."

Kantelmoment

Niet dat het van een leien dakje ging. Het eerste jaar dat ze zich op verschillende theaterscholen in Zweden inschreef, werd ze nergens toegelaten. En een zwaar fietsongeval op haar 24ste nekte haar carrière bijna voor die begonnen was. Een klein, haast vervaagd litteken op haar bovenlip verraadt de schade nog.

"Het was vreselijk. Ik heb in het ziekenhuis gelegen. Mijn tanden en kaakbeen waren gebroken." Maar vreemd genoeg zegt ze dat het ook een positief kantelmoment was. "Ik was toen nog heel wild en ongefocust. Wild op welke manier? Mijn vrienden studeerden toen voor dokter en advocaat en feestten ook al eens graag. Laat ik het er op houden dat ik wild was zonder limieten.

"Maar na dat ongeluk heb ik mezelf bij elkaar geraapt, ik heb mijn tanden laten fiksen, weer auditie gedaan in theaterscholen. Met succes. En nu kan ik die vroegere ervaringen in mijn acteerwerk gebruiken."

Gaat er nu nog steeds een wild kantje in haar schuil? Ze lacht. "Nee jong, je wilt niet weten hoe heerlijk saai mijn privébestaan is. Als ik niet werk, ben ik het liefst thuis bij mijn gezin." Haar tweede favoriete bezigheid, zegt ze, is het beluisteren van podcasts en luisterboeken. "Ik ben verzot op radiodocumentaires. Nu zit ik middenin een docu over Karl Marx. En ik heb net een boek over Groep 8 uit, een groep vrouwen in Zweden in de jaren 60 die voor gratis kinderopvang en vrije en gratis abortus hebben gestreden. Ongelooflijk inspirerend."

Van daaruit gaat het gesprek haast naadloos over naar de positie van vrouwen vandaag, in Zweden, in de wereld, maar ook in de acteerbusiness. Net zoals Saga weet Sofia Helin als geen ander dat het niet altijd even makkelijk is om vrouw te zijn in een mannenwereld. "Ik herinner me een auditie aan het begin van mijn carrière. Een oudere, kale man wilde alleen maar foto's van mij nemen. Hij zei erbij dat ik me zo moest gedragen dat hij niet het gevoel kreeg dat ik hem onaantrekkelijk of oud vond. Ik kreeg meteen een creepy gevoel. Geluk-kig had ik vrienden bij me."

Maar ook vandaag komt het nog geregeld voor dat een mannelijke regisseur haar vertelt dat ze een rol zo moet spelen "omdat alle vrouwen zich in die situatie zo gedragen". "'Echt, álle vrouwen, ben je daar zeker van?', reageer ik dan. Ik durf gerust mijn mond open te trekken op de set. We hebben op dat vlak toch nog een weg af te leggen. Dat series nu sterke, niet-perfecte, herkenbare vrouwen in de hoofdrollen hebben, zoals The Bridge en The Killing, is positief, maar het zou niet meer zo uitzonderlijk mogen zijn."

Rauw en grauw

Leuk detail: in het derde seizoen van The Bridge is er sprake van een genderneutrale school. Een school waar ook de kinderen van Sofia Helin naartoe gaan. "Eigen-lijk verschilt het niet zoveel van een normale school. Alleen worden jongens er niet aangesproken als 'flinke, stoere jongens', en meisjes niet als 'lieve, zachte meisjes', maar gewoon als 'kinderen'. "Iedereen krijgt ruimte om te doen wat hij of zij wil, waar ze op dat moment mee willen spelen. Vorige keer ging ik mijn kinderen halen en hoorde ik dat er een boek van een Nobelprijswinnaar werd voorgelezen. Gratis. Geweldig dat zoiets kan in Zweden."

Toch maakt de actrice zich zorgen over haar land. Zweden is niet zo rauw en grauw als The Bridge soms doet uitschijnen, zegt ze, maar ook niet het utopische paradijs waar de rest van Europa en de wereld het soms voor verslijt. "De spijtige waarheid is dat Zweden niet meer is hoe het vroeger was. Er is een extreemrechtse partij Sverigedemokraterna, die 13 procent haalde. Volgens recente peilingen zou ze vandaag zelfs op 20 procent uitkomen. Beangstigend. Zweden is verdeeld. Die partij is één kant van Zweden, en aan de andere heb je een meer culturele, humanistische zijde, maar daartussen is geen enkele dialoog.

"Als ik over straat loop met mijn kinderen, bots ik overal op vluchtelingen in de bittere kou. En dan moet je tegen je kinderen vertellen dat je niet aan iedereen iets kunt geven. Alleen al om dat op te lossen, moet er meer samengewerkt worden. De wereld wordt kleiner, we kunnen onszelf niet meer wijsmaken dat we een geïsoleerd paradijs zijn ergens in het hoge noorden."

Ecologie en machtsmisbruik

Net daarom vindt ze het belangrijk dat The Bridge niet de zoveelste krimi is, maar ook maatschappelijke problemen als ecologie en machtsmisbruik tackelt. Maar of dat ook wil zeggen dat ze in de toekomst nog veel seizoenen in de huid van Saga Norén kruipt, valt nog te be-zien. "The Bridge 4? Dat is een op-tie, alles hangt ervan af hoe het de personages vergaat", klinkt het mysterieus.

"En ik denk niet dat ik voor eeuwig zal acteren. Ik ben en blijf rusteloos, een zoekend persoontje. Snel verveeld? Eerder snel gefascineerd door nieuwe dingen. Ik wil nog zo veel doen. Pottenbak-ken of beeldhouwen. Misschien praten we over enkele jaren over mijn nieuwe keramieklijn, in plaats van over mijn nieuwe rol."

Win de Porsche van Saga!

Haal met de bon The Bridge 3 af en win een Porsche 911 (bouw-jaar 1977) zoals in de serie. Meer info op demorgen.be/thebridge