Britse tabloids zijn zowaar fatsoenlijk geworden

Dannii Minogue zwanger! Die primeur over de celebrity stond dit najaar in The Sun noch in een van de andere Engelse tabloids. Daarentegen trakteerde Engelands grootste krant haar miljoenen lezers op een undercoververhaal over leden van de British National Party die een neonazifestival in Hongarije bezochten.

"De nieuwskeuze is sinds de zomer veranderd", zo beweert Financial Times-journalist en Fleet Streetkenner John Lloyd. "Sinds het afluisterschandaal proberen de boulevardkranten te bewijzen dat ze in dienst staan van het maatschappelijk belang. Met een schuin oog houden ze het onderzoek van rechter Brian Leveson omtrent de persethiek in de gaten."

De commissie-Leveson nam op verzoek van premier Cameron na de onthullingen over News of the World de ethiek en de regulering van de pers in Engeland onder de loep. Er werden getuigenissen afgelegd door onder anderen mediatycoon Rupert Murdoch en zijn zoon James, acteur Hugh Grant, schrijfster van de Harry Potter-reeks Joanne K. Rowling, ex-Formule 1-baas Max Mosley en Gerry McCann, de vader van het in Portugal vermiste meisje Maddie.

Sinds de teloorgang van News of the World als gevolg van het afluisterschandaal zit de schrik er goed in bij de tabloids. Dat geldt met name voor The Sun. De zusterkrant van News of the World heeft zich ontwikkeld tot het enfant terrible van de Britse journalistiek. Grotendeels verantwoordelijk daarvoor was Kelvin MacKenzie, die de krant tussen 1981 en 1994 als een dolle stier leidde. Respect voor privacy was er niet, over het voetbaldrama in Hillsborough verspreidde de krant leugens en na het tot zinken brengen van het Argentijnse oorlogsschip Belgrano kopte de krant triomfantelijk "Gotcha!", hebbes. "De huidige hoofdredacteur is iets voorzichtiger. We leven ook in een andere wereld", constateerde MacKenzie, een van Rupert Murdochs trouwste vazallen, tijdens het Leveson-onderzoek.

Zich aansluitend bij de woorden van zijn roemruchte voorganger schilderde hoofdredacteur Dominic Mohan 'zijn' Sun af als een nette, hooguit wat stoute krant, die 124 miljoen pond (150 miljoen euro) bijeenbrengt voor oorlogsveteranen, paparazzi verruilt voor potentiële winnaars van de World Press Photo en Buckingham Palace netjes inlicht over gestolen foto's van prins Williams schoonzus Pippa in plaats van ze gespreid over tien pagina's te publiceren. Hoewel ze in volle glorie te bewonderen zijn op de beruchte pagina 3 spelt The Sun het woord 'tits' netjes als 't...'.

Per opbod

De trend van maatschappelijk verantwoord journalistiek bedrijven is niet ongemerkt voorbijgegaan aan Max Clifford. Die nieuwsmakelaar beweerde tijdens het genoemde onderzoek dat hij smeuïge verhalen, die hij tot voor kort nog per opbod veilde, niet meer kwijt kan aan de kranten, ook al zijn ze op legale wijze verkregen. "Ze denken 'Wat zou Leveson hiervan vinden?' in plaats van 'Waw, laten we dit zo snel mogelijk in de krant zetten'."

Net als de bankiers in The City beseffen de broodschrijvers van Fleet Street dat de jaren waarin alles mogelijk was voorbij zijn. Volgens Clifford zijn lezers zich er nu meer van bewust hoe kranten aan verhalen komen. "Journalisten vrezen dat verhalen die tot voor kort zorgden voor een hogere losse verkoop nu juist een negatief effect teweegbrengen."

Volgens Clifford heeft het onderzoek het aangezicht van de tabloidjournalistiek veranderd. "De kranten gedragen zich verantwoordelijker." John Lloyd, die in zijn boek What the Media Are Doing to Our Politics enkele jaren geleden forse kritiek uitte op zijn collega's, vindt dat 2011 voor een reinigend effect heeft gezorgd. "Het is evenwel jammer dat News of the World niet meer bestaat. De krant kon verschrikkelijk slecht zijn, maar soms ook heel goed. Zo kwam de 'Fake Sheikh' - journalist Mazher Mamood die zich voordeed als Arabische vorst - soms met belangwekkende onthullingen. Nu zit hij bij The Sunday Times, waar hij een aanwinst is. Meer in het algemeen letten de kranten er extra goed op of alles ook daadwerkelijk klopt."

Beschavingsoffensief

Het beschavingsoffensief lijkt succes te hebben. Fleet Street had het geluk dat gelijktijdig met de commissie-Leveson in een ander Londens gerechtsgebouw het Stephen Lawrence-proces liep. In die racistische moordzaak, waarbij de politie het aanvankelijk had laten afweten, speelde The Daily Mail een belangrijke rol door foto's van de vijf verdachten op de voorpagina te plaatsen onder de kop "Murderers", plus een uitnodiging om de krant aan te klagen als het niet zo was. De krant kreeg van vriend en vijand lof toebedeeld.

Met zulke bijdragen aan de maatschappij in het achterhoofd heeft rechter Leveson al laten doorschemeren dat hij weinig voelt voor regulering van overheidswege. Bij een tussentijdse evaluatie van zijn onderzoek noemde hij een vrije pers een fundamentele pijler van de maatschappij. "Het zou me verbazen als regulering van overheidswege ooit in mijn hoofd zou opkomen", zei hij.

Levesons voorkeur gaat uit naar een sterkere waakhond en een arbitragecommissie. Sterker, hij wil het afluisteren van telefoons legaal maken mits het een hoger belang dient. Dat moet goed zijn gevallen bij oud-hoofdredacteur MacKenzie, die had geklaagd dat "wanneer The Sun met een onthulling over Tony Blair komt waarbij er een telefoongesprek is afgeluisterd, dat leidt tot zes maanden cel, terwijl een Guardian-journalist de Pulitzer zou ontvangen".

De terughoudendheid van Leveson is een teleurstelling voor beroemdheden en politici. De pers had zich geen betere vijanden kunnen wensen. Bekende Engelsen als Hugh Grant en Steve Coogan, de voormannen van de Hacked Off!-campagne, kregen het verwijt het Leveson-onderzoek te hebben gekaapt. Op medelijden van de krantenlezers hoeven zij niet te rekenen. Datzelfde geldt voor politici, die de verdenking op zich hebben geladen wraak te willen nemen na de onthullingen over hun gesjoemel met onkosten. Het voorstel van Labour-politicus Ivan Lewis om van journalistiek een beschermde beroepsgroep te maken, was een schot in eigen doel.

Journalistiek Engeland lijkt, al met al, met de schrik te zijn vrijgekomen. De journo's hebben bewezen het onderscheid te kunnen maken tussen de 'public interest' en hetgeen hun publiek interesseert.