'Hoe meer repressie, hoe moeilijker preventie'
Morgen presenteren een honderdtal Europese leerkrachten hun manifest over de aanpak van radicalisering op school. Karin Heremans, directrice van het Koninklijk Atheneum in Antwerpen, schreef in Manchester mee aan het rapport.
Het manifest wordt overhandigd aan de Europese onderwijsministers, die dinsdag in Parijs samenkomen. De conferentie wordt belegd op vraag van Frans onderwijsminister Najat Vallaud-Belkacem. De ministers van de drie taalgemeenschappen, Crevits, Milquet en Mollers, schuiven mee aan.
Wat heeft de directrice van een middelgrote Antwerpse school gemeen met een collega uit miljoenenstad Manchester?
"In heel Europa worden leerkrachten geconfronteerd met een problematiek waar zij niet voor zijn opgeleid. De aanslagen in Parijs en Kopenhagen, de jonge meisjes die in Groot-Brittannië naar Syrië zijn afgereisd: ik heb in Manchester gemerkt dat deze gebeurtenissen leerkrachten heel sterk raken. Naast de opkomst van moslimextremisme zien we ook een opstoot van gewelddadig extreem rechts in landen als Hongarije, Duitsland en Griekenland. Een Griekse leerkracht vertelde hoe gekleurde leerlingen op school met messen worden aangevallen. Bedoeling is om tot een dialoog te komen waarbij extreem verschillende visies met elkaar kunnen samenleven, zonder dat het tot geweld komt."
Wat hebt u in Manchester geleerd?
"Bedoeling is dat de goede voorbeelden die daar gepresenteerd zijn op een website komen. Wat voor het ene land werkt, werkt niet noodzakelijk in het andere. De gemeenschappelijke factor bij jongeren die vatbaar zijn voor extreem denken, is kwetsbaarheid. Die vind je zowel bij kansrijke als bij kansarme kinderen."
U zag zelf een jongen naar Syrië vertrekken. Is de school daarna anders gaan werken?
"Wij zetten al jaren in op dialoog tussen verschillende levensbeschouwingen. Via artistieke projecten waarin jongeren zich kunnen uiten, met onze leerkrachten levensbeschouwelijke vakken en op een nog intensere manier met de leerlingen van de derde graad. Er zijn uit Antwerpen een zestigtal jongeren vertrokken, waarvan eentje van bij ons. We wisten dat er een leidersfiguur was die een groepje rond zich had verzameld dat heel erg met religie bezig was. Zij verzetten zich ook tegen de school en tegen westerse waarden. Steeds is de dialoog open gehouden. Ouders zijn uitgenodigd, de leider kreeg speciale begeleiding.
"In een van de gesprekken zei die jongen: 'Ik wil mijn leven geven voor Allah', een uitspraak die ik niet letterlijk nam. Een paar weken later bleek dat hij het meende. Dus ja, zijn vertrek heeft ons sterk verbaasd. Toch vind ik dat we goed bezig zijn. Ik kan gerust zeggen dat wij het onder controle hebben."
Zijn vertrek bewijst het fragiele evenwicht tussen preventie en repressie. Had u vroeger de politie moeten bellen?
"Het is niet omdat hij zegt dat hij een goede moslim wil zijn, dat de school zich zorgen moet maken. Voor de meeste jongeren betekent dat: een goed mens zijn. Hun echte motieven kun je achterhalen door echt in gesprek te gaan.
"We willen zeker geen paniekvoetbal spelen, anders krijg je toestanden zoals in Aalst (de school belde de politie na steunbetuigingen van leerlingen aan IS op hun Facebookpagina, SVL). We blijven focussen op dialoog. Repressie is nodig. Maar hoe meer repressie, hoe moeilijker het werken is op school. In een klimaat van polarisering groeit het wantrouwen, terwijl een dialoog over moeilijke thema's alleen in wederzijds vertrouwen lukt. Dat iemand wil leven voor Allah, is op zich geen probleem. Het gaat erom hoe dat wordt ingevuld. Wanneer de toekomst het hiernamaals wordt, dan hebben we een probleem."
Wat verwacht u van de Europese onderwijsministers?
"Leerkrachten willen steun, in de vorm van middelen en vorming. Het belangrijkste werk in de strijd tegen geweld wordt in de klas geleverd. Wij verwachten dat de ministers dat moeilijke traject leefbaar maken. Het manifest maakt duidelijk hoe belangrijk het benadrukken van onze gemeenschappelijke waarden is. We weten dat deze in Europa verschillend worden ingevuld, kijk maar naar het verschil tussen de Franse laïcité en de absolute godsdienstvrijheid in Groot-Brittannië. Tegelijkertijd zien we dat door migratie en de komst van nieuwe groepen, de invulling van onze vrijheden is afgeweken van de oorspronkelijke betekenis. Beleid moet lokaal zijn, maar een Europese lijn is nodig."