Schreeuwen is goed voor je ziel
Messias of charlatan? De meningen over de Californische psychotherapeut Arthur Janov lopen enigszins uiteen. Hij gaat de geschiedenis in als bedenker van de primaltherapie: mensen kunnen met hun demonen afrekenen door zich het hart uit het lijf te schreeuwen.
Angsten en negatieve gevoelens die volwassen mensen teisteren, zouden afkomstig zijn van verdrongen emotionele pijn uit hun vroegste jeugd. Dokter Janov pakte die aan met een eigenzinnige therapie, cumulerend in de zogenoemde primal scream: een kreet die, oneerbiedig uitgedrukt, klinkt alsof er een varken wordt gekeeld.
Very seventies, indeed. Maar in die tijd werd de primaltherapie erg au sérieux genomen, zoals wel meer dingen waar we tegenwoordig een beetje schamper de schouders over ophalen. Van John Lennon en Yoko Ono over acteur James Earl Jones tot de beroemde pianist Roger Williams: stuk voor stuk hoopten ze dat hier loutering voor hun ziel was te halen. Williams rekende dokter Janov zelfs - samen met Socrates, Freud, Galileo en Darwin - tot de vijf grootste mannen uit de wereldgeschiedenis.
Zelf was de charismatische Janov, zoon van een vrachtwagenchauffeur, ook niet gespeend van zelfvertrouwen. Hij vertelde een interviewer zonder blikken of blozen dat zijn ontdekking de meest belangrijke van de twintigste eeuw was. Je kon er álles mee behandelen: van klassiekers als alcoholisme en depressie over astma, maagzweren en hoge bloeddruk tot zelfs de oorlog in de wereld en stotteren. Janov hield vol dat ook homoseksualiteit ermee genezen kon worden, lang nadat de American Psychiatric Association het schrapte van de lijst met geestelijke aandoeningen.
Zijn boek The Primal Scream groeide in geen tijd uit tot een bestseller; hij werd een graag geziene gast in talkshows op de televisie. Al vlug ontving de kliniek van dokter Janov - er werden filialen in Parijs en New York geopend - honderden oproepen per dag van mensen die op zoek waren naar verlichting van hun trauma's. In zijn therapieruimte stonden allerlei voorwerpen die de cliënt moesten helpen naar zijn kindertijd terug te keren: poppen en teddyberen, voetbalschoenen, rammelaars en wiegjes met knusse dekens. De oerschreeuw die daaruit kon voortvloeien, was geen doel op zich, maar eerder een akoestische graadmeter voor de bevrijding die van de therapie uitging. "Het klinkt", zei Janov, "als de kreet van een mens die op het punt staat vermoord te worden." De therapie sloot aan bij de tijdgeest. In 1978 kostte een behandeling van een jaar 6.600 dollar - een slordige 23.000 euro in geld van tegenwoordig.
De dokter bleef tot op hoge leeftijd boeken schrijven, die gepubliceerd werden bij steeds kleinere uitgeverijen. Zijn therapie wordt nog steeds toegepast - hoewel ze niet meer echt als de belangrijkste doorbraak van de twintigste eeuw wordt beschouwd.