Blinden leren zien met hun oren

Het doet wat denken aan Daredevil, de blinde superheld van Marvel die zijn gehoor als radar aanwendt en er zo in slaagt schorremorrie op te sporen. Of, in het echt, aan vleermuizen die al vliegend prooien vangen zonder ergens tegenaan te knallen.

"Eigenlijk gaat het om exact dezelfde techniek die vleermuizen of dolfijnen gebruiken", zegt Anthony Reyers van ICC Belgium, een organisatie voor blinde jongeren die technologische evoluties willen gebruiken om blinden meer kansen te geven in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. "Simpel uitgelegd komt het hier op neer: je maakt een geluid, bij voorkeur een klikgeluid, en op basis van de echo van dat geluid krijg je informatie terug over je omgeving."

Mentaal beeld

Om het je te kunnen voorstellen, kun je het best gewoon zelf eens proberen, legt Reyers uit. "Neem een map en hou die voor je gezicht. Maak dan klikgeluiden en beweeg de map wat verder of wat dichter van je gezicht. Je zult merken dat de weerkaatsing van je klik anders klinkt naarmate de afstand tot je gezicht verandert. Door die geluiden te analyseren en te leren begrijpen, kun je een soort mentaal beeld vormen van je omgeving."

Al komt er natuurlijk wel heel wat bij kijken. Hoe beter je getraind bent, hoe meer informatie je kunt verzamelen uit de klikecho's. De afstand tot een voorwerp is bijvoorbeeld af te leiden uit de tijd die de weerkaatsing van de klik erover doet. De grootte van het voorwerp wordt bepaald door de intensiteit van de weerkaatsing. En de richting van een bewegend voorwerp door de hoogte van die weerkaatsing.

De techniek werd ontwikkeld door de Amerikaan Daniel Kish, die als peuter blind werd. Via zijn stichting World Access for the Blind wil hij zo veel mogelijk blinde kinderen en jongeren opleiden zodat ze zelfstandiger door het leven kunnen en meer kansen hebben op de arbeidsmarkt.

Op YouTube zijn filmpjes te zien waarin de compleet blinde Kish aan het fietsen is en op zijn weg allerhande obstakels weet te vermijden. Hij kan ook voorwerpen in zijn omgeving tot op 30 meter afstand herkennen. Hij 'ziet' het verschil tussen mensen, bomen, gebouwen en allerhande voorwerpen. Zelfs in luidruchtige omgevingen als de straat of de metro.

Zover is Anthony Reyers zelf nog lang niet, geeft hij toe. "Ik kan wel al klikkend een gebouw binnenlopen zonder tegen deuren of muren te botsen. Maar lage paaltjes op straat bijvoorbeeld vormen voor mij nog een serieus probleem."

De perfecte klik

Hij is dan ook blij dat ICC Belgium voor het eerst een collega van Daniel Kish, Thomas Toya, naar ons land heeft kunnen halen voor een workshop. Vandaag krijgen 65 blinde jongeren, waaronder Anthony zelf, een introductie in echolokalisatie.

"Wat Thomas doet is echt spectaculair", vertelt Anthony. "Zet hem op een plein waar hij nooit eerder geweest is en in een mum van tijd kan hij beschrijven hoe het plein eruitziet, wat erop staat en hoeveel straten erop uitkomen. Het is een techniek die het leven van een blinde helemaal kan veranderen en voor grote zelfstandigheid kan zorgen. Nu heeft een blinde vaak nog assistentie nodig om bijvoorbeeld naar een luchthaven of groot evenement te gaan. Als je de techniek onder de knie hebt, hoeft dat niet meer. Stel je maar eens de mogelijkheden voor blinde mensen voor. Die zijn enorm."

De workshop duurt zes uur. Dat is voldoende om het basisconcept te begrijpen. Het belangrijkste in de techniek is de perfecte klik aanleren. Want een mens kan veel klikgeluiden produceren met de mond, ze geven echter niet allemaal goede echo's. De meest geschikte is een scherpe klik. Die maak je door met het voorste deel van de tong een vacuüm te trekken tegen je verhemelte tot je tong loskomt. Zo'n scherpe klik geeft de beste weerkaatsing van geluid.

"Bij mij lukt die klik nog niet altijd even goed", geeft Reyers toe. "Maar het is net zoals een taal leren. Dat doe je ook door veel te oefenen. Volgens Thomas Tayo kun je het in ongeveer drie jaar, mits goed oefenen, onder de knie hebben. En dan gaat er een hele wereld voor je open."