Braindrain blijkt dan toch positief voor thuisland

Wanneer knappe koppen naar verre oorden trekken, ziet het thuisland dat met lede ogen aan. Want het eigen land investeerde in hun opleiding, maar een ander land 'zal er de vruchten van plukken'. In haar doctoraat dat ze zonet aan de Universiteit van Groningen verdedigde, laat econome Marianna Papakonstantinou echter zien dat braindrain of het 'weglekken van talent' eerder positief is voor het thuisland.

"Het blijft wel zo dat braindrain op korte termijn verlies betekent. Op langere termijn vaart het thuisland er echter wel bij", zegt Papakonstantinou. "We kennen drie verklaringen: geld dat deze migranten naar hun thuisland sturen, hun netwerk van talent en investeerders dat ze met hun thuisland delen, en het feit dat ze soms terugkeren naar of investeren in hun thuisland."

Menselijk kapitaal

Zo zijn er bijvoorbeeld de hoogopgeleiden uit Oost- en Centraal-Europa die in de jaren 90 naar het westen trokken, maar nu in grote getale terugkeren met kennis, kapitaal en een netwerk. Daarnaast is braindrain positief wanneer er meer hoogopgeleiden zijn dan werk voor hen. "In India zijn er duizenden ingenieurs die geen werk vinden in hun sector. Maken zij elders carrière, dan betekent dat dat er in India minder talent verloren gaat en dat daar plaats vrij komt voor anderen om tot op dat niveau te klimmen", zegt professor arbeidsrecht Marc De Vos (Itinera).

Papakonstantinou vond nog een positief effect. "Braindrain blijkt wie achterblijft te stimuleren om ook voor een hogere opleiding te gaan, en op langere termijn versterkt dat de kennisindustrie."

De econome onderzocht het in 68 landen waaronder ook België, Frankrijk en Duitsland. "Dit mechanisme speelt het sterkst in ontwikkelingslanden, maar is in alle landen significant", zegt de onderzoekster. "De vertrekkers laten anderen zien dat studeren loont en trekken zo het opleidingsniveau in hun thuisland op. Die anderen behalen zo hogere diploma's en zeker niet iedereen vertrekt dan zelf ook. Op langere termijn zijn er dus meer hoger opgeleiden. Die winst aan menselijk kapitaal valt af te lezen in de kennisintensieve industrieën (die gebaseerd zijn op wetenschap en innovatie, BDB). Hoe meer braindrain, hoe sterker die groeit."

Eerder onderzoek keek zowat exclusief naar de bollebozen. Papakonstantinou benadrukt dat vertrekkers anderen stimuleren om te studeren. Die worden dan misschien zelf geen uitmuntende academici, maar ze bereiken wel een flink hoger opleidingsniveau. "Je mag niet alleen kijken naar de toppers die vertrekken en niet meteen kunnen worden vervangen. Hun vertrek scherpt ook het opleidingsniveau aan van een grotere maar minder opvallende groep die even essentieel is voor de groei van de kennisindustrie", aldus de onderzoekster.

Belg naar Silicon Valley

Is dat ook plausibel voor ons land? De Vos: "Ja. Een Belgische IT'er die uitblinkt in zijn vak, die blijft niet hier maar trekt naar Silicon Valley. En dat is geen verlies als je die positieve effecten op lange termijn kent en wanneer wat hij of zij daar bereikt hier niet mogelijk was geweest."