Dodelijke drug fentanyl is aan opmars bezig

Het synthetische opiaat fentanyl (dat tot honderd keer krachtiger dan morfine is) en afgeleiden ervan zijn aan een opmars bezig in Europa. Ook in ons land ziet toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven) een opwaartse trend.

Tot voor kort kwamen jaarlijks een of twee Belgen om het leven door fentanyl of designerafgeleiden ervan. "Het neemt de klassieke drugs, zoals heroïne of cocaïne, niet over, maar we zien wel een duidelijke en zorgwekkende trend. Zo zijn er in ons land tegenwoordig tot tien overlijdens per jaar door fentanyl en komen meer gebruikers met een overdosis terecht op de spoeddiensten."

Fentanyl, dat in 1959 werd uitgevonden door de Belgische farmacoloog Paul Janssen, wordt ook gebruikt als geneesmiddel, vooral bij terminale patiënten of ingrijpende operaties. Maar op de zwarte drugsmarkt is er een bloeiende handel ontstaan in afgeleiden van fentanyl, vaak in poedervorm.

Het gaat om designerdrugs met bijna exact dezelfde verdovende werking, maar met een lichtjes gewijzigde chemische structuur. Het baart Europol grote zorgen. "Het is de sterkst groeiende markt", zei directeur Rob Wainwright onlangs in de Franse krant Le Journal du Dimanche. "We maken ons op dit moment dan ook bijzonder veel zorgen over fentanyl."

Epidemie

In andere Europese landen, zoals Estland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, veroorzaken fentanylen, die gesnoven, gerookt of geïnjecteerd kunnen worden, al enkele jaren in totaal tientallen overlijdens. In Canada en vooral de Verenigde Staten is in dezelfde periode een ware epidemie uitgebroken, die vorige week door president Donald Trump werd uitgeroepen tot een nationale noodsituatie.

In 2016 stierven 20.145 Amerikanen door fentanyl, dubbel zo veel als het jaar ervoor. Het is er op dit moment de drug die de meeste doden maakt. Verreweg de bekendste is popster Prince, die in april vorig jaar overleed na een overdosis fentanyl en een verwant product.

"Wat we in de VS en Canada zien, kan ook hier gebeuren", zegt Tytgat. Hij wijst erop dat de designerdrugs relatief makkelijk online kunnen worden gekocht. Ze zijn er te vinden op zwarte markten op het versleutelde darknet. Bij nogal wat Belgische overlijdens gaat het daarom niet om gekende (heroïne)verslaafden, maar om experimenterende twintiger of dertigers. In dat verband waarschuwde het Belgische Early Warning System voor Drugs eerder al voor fentanyl.

"Tot voor kort waren er hooguit enkele overlijdens, maar nu zijn het er al een stuk meer", stelt ook toxicoloog Christophe Stove (UGent). "Het gaat dit jaar helaas een stuk slechter. Klassieke tests pikken designerfentanylen niet zo goed op, omdat het gaat om nieuwe chemische structuren en ultralage concentraties. De problematiek zou bij ons daarom mogelijk groter kunnen zijn dan we denken. We hebben wel een nieuwe test ontwikkeld die onder meer fentanyl en afgeleiden ervan kan opsporen. De test bevindt zich nog in de experimentele fase, maar we gaan wel samenwerken met onder andere het UZ Gent."

Fentanyl bezorgt ook de autoriteiten kopzorgen. Zo stelt Europol-directeur Wainwright dat de "traditionele politieaanpak niet innovatief genoeg is". In ons land zijn verschillende designerdrugs sinds eind september verboden. Waar in het verleden elk middel bij wet apart moest worden verboden, wat behoorlijk veel tijd in beslag nam, staan in het koninklijk besluit nu de chemische structuren vermeld van afgeleiden van bijvoorbeeld amfetamines en fentanyl.

Het geeft politie en de justitie de mogelijkheid om sneller in te grijpen, geeft Stove aan. "Een goede zaak, dat staat vast, al is het maar de vraag of gebruikers zich daardoor laten afschrikken."