Open grenzen gaan weer toe

Een aantal Europese landen neemt het heft in eigen handen om de vluchtelingencrisis het hoofd te bieden. De Britse premier David Cameron overweegt extra beveiliging aan de Britse grenspost in de haven van Calais. Dinsdag maakten asielzoekers er gebruik van een staking om aan boord te klimmen van vrachtwagens die in de file stonden. De Duitse deelstaat Beieren wil intensieve en permanente politiecontroles aan de grens met Oostenrijk invoeren, een idee dat ingegeven is bij verscherpte controles tijdens de vorige G7-top. Toen heeft de politie 8.600 mensen zonder geldige verblijfsvergunning aangehouden.

Hongarije wil een hek bouwen aan de zuidelijke grens met Servië, waar het dit jaar alleen al naar schatting 60.000 personen betrapte die de grens probeerden over te steken. Daarnaast schortte het land tijdelijk de Europese 'Dublin-wetgeving' op, die zegt dat het eerste Europese land waar iemand een asielaanvraag indient die ook moet behandelen. Hongarije kwam terug op de forse uitspraak dat het de Dublin-wetgeving zou opblazen, maar het legt samen met de demarches van de andere landen een trend bloot van nationale overheden die dreigen om stokken in de Europese wielen te steken.

Een van de fundamenten van de Europese Unie, vrij verkeer van personen, vindt zijn oorsprong in het 'Verdrag van Schengen'. Het akkoord, intussen bijna dertig jaar oud, maakt een einde aan grenscontroles. Vandaag beukt de stroom aan vluchtelingen in op die Europese steunpilaar. Het Verenigd Koninkrijk maakt geen deel uit van de Schengen-zone, maar Duitsland en Hongarije wel. Als zij doorzetten, is het mogelijk dat ze in strijd zijn met het 'Verdrag van Schengen'. Zeker is dat echter niet, want in bepaalde gevallen is een tijdelijke opschorting toegestaan, zoals tijdens de laatste G7-top in het Beierse Elmau.

Zuiver Europees probleem

Dat landen het risico lopen om een Europees verdrag met de voeten te treden, wijst mogelijk op een gebrek aan vertrouwen in de Unie. "We zien een algemene twijfel over wat Europa is, waar het voor staat en wat het doel is", legt Fabian Zuleeg uit, directeur van de Europese denktank European Policy Centre. "Die discussie moet in alle lidstaten openlijk gevoerd kunnen worden. Het zal in sommige landen niet de verhoopte resultaten opleveren, maar we moeten durven discussiëren over de toegevoegde waarde van de Europese Unie." Zuleeg verwijst naar referenda, zoals er een gepland is in het Verenigd Koninkrijk eind 2017.

Ook Karel Lannoo van de Europese denktank CEPS ziet het terugplooien veel verder gaan dan de vluchtelingencrisis alleen. "Sinds de financiële crisis van 2008 merk je dat de financiële markten veel nationalistischer zijn geworden. ING, Belfius, KBC maar evengoed Britse banken hebben zich meer op de eigen, nationale markt gericht." Nog een voorbeeld is de versnipperde Europese telecommarkt, met in veel landen een handvol spelers die de nationale markt in handen hebben en hun focus daar houden. Bij landen als Griekenland en Hongarije merk je dat ze op een aantal vlakken een duidelijke afstand nemen van het gangbare Europese denken.

Volgens Zuleeg is de oorzaak van het wantrouwen gedeeltelijk te zoeken in de financiële crisis. "Nationale overheden hebben fors moeten ingrijpen en hadden daarvoor de steun van de eigen inwoners nodig. Dat heeft bij een deel van de bevolking het euroscepticisme aangewakkerd." Zuleeg vindt dat nationale overheden het publiek er weer van moeten overtuigen dat de EU een gedeeld project is.

Lannoo legt de verantwoordelijkheid ook bij de Europa zelf. De verplichte spreiding van asielzoekers over EU-landen, die de Europese leiders vandaag zullen afwijzen, is volgens hem een zwaktebod. "Europa kan geen oplossing uitwerken, terwijl dit een bij uitstek Europees probleem is waar niet Europees op gereageerd wordt. Vluchtelingen komen naar Europa, niet naar een specifiek land."