Sidi Larbi Cherkaoui maakt indruk met operadebuut
Een opera over Gandhi, geschreven door een minimalist en geregisseerd door een veganist. Componist Philip Glass en de Belgische choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui maken het de toeschouwer niet makkelijk, maar de emotionele impact is groot.
Na Akhnaten pakt Opera Vlaanderen straks uit met Satyagraha van Philip Glass. Einstein on the Beach, het eerste (en beroemdste) stuk uit het drieluik van de componist over grote historische figuren, staat voorlopig niet gepland. Maar laat dat de pret niet bederven: dansmeester Sidi Larbi Cherkaoui voelde zich voor zijn debuut als operaregisseur duidelijk goed thuis in de sfeer van Gandhi, Tolstoj, Tagore en Martin Luther King. Of zo bleek althans in Basel, waar de voorstelling dit weekend in première ging.
Satyagraha is een stuk over engagement en geweldloos verzet. Het neemt de vroege jaren van Gandhi - toen hij in Zuid-Afrika verbleef - als vertrekpunt om op teksten van het oude Indische epos Bhagavad Gita te reflecteren over de zin en de plicht van het mens zijn. "Dat idee sprak me sterk aan", vertelt Sidi Larbi Cherkaoui. "Als je de tekst leest, lijkt het alsof de geschiedenis honderd keer wordt geschreven, en we alles gewoon altijd opnieuw beleven."
Ook de muziek van Glass is circulair: niet alleen in het kleine - de eeuwige repetitieve stroom - maar ook in de grote vorm. Het stuk begint uit het niets - je hoort hooguit enkele cirkelende noten - en eindigt in het niets van een steeds opnieuw opstijgende toonladder.
Het decor van Henrik Ahr is even minimaal, maar tegengesteld aan de cirkel: een vierkant, aan kabels opgehangen speelvlak. Eromheen nemen de spelers plaats. En zoals de noten over elkaar heen buitelen, zo ook de dansers. Tussen hen de protagonisten van het stuk en het koor: zij worden mee opgenomen in de beweging, maar ze hebben ook hun eigen persoonlijkheid.
Druppels vs steen
Het treffendste aan de opera van Glass is dat de gezongen teksten puur beschouwend zijn, terwijl het verhaal volledig moet blijken uit de opvoering. Alsof dat nog niet ambitieus genoeg is, maakt Glass het de toeschouwer zowaar nog moeilijker door de verschillende episodes niet chronologisch te rangschikken.
Door in de meeste scènes te focussen op de dans, vertelt Cherkaoui het verhaal grotendeels op het emotionele niveau: hij suggereert de tegenstellingen en evoluties door beeld en beweging. Dat komt het meest tot uiting in de scène waarin hij de geweldloosheid van Gandhi tegenover het revolutionaire ongeduld van de massa plaatst. Minder overtuigend, ook al is het in de geest van Glass, is het eindeloze geklieder met verf in de 'Mars op Newcastle'. Het beeld is niettemin duidelijk: miljoenen druppels splijten op den duur een steen.
'Zoektocht naar puurheid'
Dat brengt ons weer bij de geest van het stuk zelf. "Gandhi was niet bang om complexe vragen op te roepen", zegt Cherkaoui. "Hij was geen held, maar een monnik, een boeddha, een asceet. Hij leefde naar de kosmos toe. Versta me niet verkeerd: de figuren die optreden in deze opera zijn geen Christusfiguren, maar ze proberen een statement te maken via geweldloos verzet. Uit dezelfde zoektocht naar puurheid die ook Tolstoj en Gandhi aandreef, ben ik zelf ook veganist en ecologist. Kunst heeft voor mij altijd een ethische dimensie. Mijn zelfexpressie is een deel van mijn idealen en angsten."
Die houding, die doorheen heel de opvoering uitbundig wordt weergegeven, dwingt respect af. Maar de twijfel aan het realisme ervan blijft bestaan.