Boerkini, c'est fini

Brussel is een voorstad van Parijs. Als het daar regent, dan voelen we hier nattigheid, ook midden in de zomer. Van Corsica tot Pas-de-Calais heeft een handvol Franse strandgemeenten zopas boerkini-verboden uitgevaardigd. Prompt wil, van De Panne tot het Zoute, ook de N-VA een regeling. "Ik geloof niet dat vrouwen in naam van het geloof met zo'n gedrocht op het strand willen lopen", zei N-VA-Parlementslid Nadia Sminate, voorzitter van de commissie radicalisering in het Vlaamse halfrond. Ze werd schertsend teruggefloten.

Het is dan ook niet dat het probleem zich acuut stelt, aan onze kust. Er is een stuk of wat boerkini's gesignaleerd, zeker, maar aanstoot gaven die niet, en een gevaar voor de openbare orde vormden ze in geen geval.

Alleen, zo vindt ook Daniel Fasquelle, burgemeester van de Noord-Franse badplaats Le Touquet, kun je er beter tijdig bij zijn, au cas où. In de pers mogen strandgangers dan getuigen dat ze de voorbije weken niet één boerkini gespot hebben, voor Fasquelle, een adept van oud-president en toekomstig kandidaat Nicolas Sarkozy, volstaat het hypothetisch risico. Fasquelles verse decreet vereist "een correcte houding die de goede zeden en de laïciteit (de Franse levensbeschouwelijke neutraliteit van de staat, LD) eerbiedigt". Het hoge woord zelf wordt niet vermeld, maar helder is de boodschap zonder meer: geen boerkini's op Paris-Plage, een boete voor de dame die er zich alsnog aan waagt.

Hoewel de boerkini-rel ook naar België overgeslagen is, hoort hij in de eerste plaats in Frankrijk thuis, het EU-land dat, na Charlie Hebdo, de Bataclan en Nice, het hardst onder jihadistische terreur te lijden kreeg. Sindsdien lijken onze zuiderburen in de ban van de verkramping zodra het, van halalvoedsel tot hoofddoek, ook maar even over moslims gaat. In de zwoele maand augustus was de boerkini plots aan zet: het badpak blijkt een heuse katalysator geworden voor ongrijpbaar cultureel onbehagen.

Het hek raakte in Cannes van de dam, de stad aan de Croisette. David Lisnard, de anders best wel gematigde burgervader van de filmstad, eveneens lid van Sarkozy's Républicains (LR), wilde zijn politie een wettelijk instrument verschaffen om op te treden tegen 'provocatie'. In de aanloop naar Lisnards verbod hadden zeven vrouwen - één toeriste uit de Golf en zes bewoonsters uit de buurt - zich in boerkini op het strand vertoond, tot ongemak van andere badgasten.

Pyrrusoverwinning

Vorig jaar al was het in Cannes tot een boerkini-handgemeen gekomen tussen moslims en niet-moslims. Nieuwe heibel wilde Lisnard voorkomen, zeker in het kielzog van de moordende aanslag in het nabijgelegen Nice, op 14 juli.

In die laatste stad oordeelde een rechter Lisnards maatregel overigens gegrond. De klacht die het Collectif contre l'Islamophobie en France (CCIF) had ingediend, werd verworpen. De magistraat volgde de logica van de burgemeester dat, "gegeven de pijnlijke context", het dragen van een boerkini op uitlokking neerkomt. Om vergelijkbare reden was kort tevoren ook in Marseille al een boerkini-zwemdag verboden. Daar was een groot privébad voor afgehuurd en hadden zich meer dan duizend moslima's voor ingeschreven.

De gemeente Villeneuve-Lobet, eveneens in de erg rechtse regio Provence-Alpes-Côte d'Azur, nam intussen op haar beurt een anti-boerkinimaatregel. Ter herinnering: bij de jongste regioverkiezingen, vorig jaar, kon Provence-Alpes-Côte d'Azur, kortweg Paca, maar op de valreep aan de almacht van het extreemrechtse Front National (FN) onttrokken worden. Links, dat eerder al uitgerangeerd was, stemde er massaal op conservatief rechts, op LR dus, en hield zo Marion Maréchal-Le Pen van de macht, de nicht van Marine.

Een pyrrusoverwinning, want de politieke situatie blijft precair. Veel hebben Provence, Rivièra en Azurenkust niet nodig om alsnog overstag te gaan. Volgende lente, in 2017, kiest Frankrijk een opvolger voor François Hollande. Voor analisten is het een bijna uitgemaakte zaak dat Marine Le Pen, die er dezer dagen opvallend het zwijgen toe houdt, de finale haalt.

In die sfeer slaagt links er amper nog in weerwerk te bieden, getuige het felomstreden standpunt van John Crombez (sp.a) bij ons. Toch klinkt Crombez nog mild vergeleken met de Franse premier Manuel Valls. Valls is officieel dan wel een socialist, in realiteit blijkt hij een sociaal-liberaal van law and order.

In de krant La Provence zei de premier weliswaar niet uit te zijn op een verbreding van de huidige wet die gezichtsverhullende kleding in de openbare ruimte verbiedt, de boerkawet. Wel stak hij de betrokken burgemeesters een hart onder de riem. Die zijn, voor de volledigheid, niet allemaal van rechtse snit: in de Corsicaanse badplaats Sisco, waar na 'strandterritoriale' herrie ook een boerkini-verbod van kracht werd, draagt een PS'er de sjerp, een partijgenoot van Valls.

"Stranden", meende de premier, "horen net als de hele publieke ruimte gevrijwaard te worden van religieuze eisen. De boerkini staat niet voor een nieuwe lijn van badpakken en gaat niet over mode, hij is de vertaling van een politiek project, van een contra-samenleving die op de onderwerping van de vrouw berust."

Achter de boerkini, ging Valls door, "gaat het idee schuil dat vrouwen van nature zedeloos zouden zijn, onzuiver, en dat ze daarom helemaal bedekt moeten blijven. Dat is strijdbaar met de waarden van de Franse republiek. Die heeft het recht zich te verdedigen tegen elke provocatie".

Niet alleen de premier sprak zijn steun uit voor ongeruste gemeentebesturen, dat deed, zonder het met zoveel woorden te zeggen, ook de Franse minister van Vrouwenzaken Laurence Rossignol, eveneens een socialiste. "De boerkini heeft een betekenis", zei ze, "en wel dat het vrouwenlichaam verborgen moet worden omdat de vrouw zelf verborgen moet blijven. De plaats die de vrouw in dat (islamistische, LD) project krijgt, is een plaats die ik bestrijd, en die andere vrouwen, vóór mij, bestreden hebben. De plaats die in dat project voor vrouwen weggelegd is, is archaïsch."

Het was de eerste keer niet dat Rossignol zich op het glibberige pad van de boerkini-controverse begaf. In maart al haalde ze scherp uit naar westerse kledingfabrikanten die zich op de markt van de 'modeste' of 'zedige garderobe' gooien. Onder meer Marks & Spencer heeft inmiddels een boerkini in de aanbieding. "Onverantwoord van die merken", sneerde Rossignol. "Een boerkini is niet zomaar een badpak, er gaat een hele maatschappijvisie achter schuil."

Wahabisme

Anders dan België, waar Sminates - opportunistische - proefballon afgeserveerd werd voor er ook maar enige discussie mogelijk was, bezit Frankrijk een oude intellectuele debatcultuur. Daar nemen ook talrijke seculiere moslims aan deel, vaak progressieve burgers die links al jaren kortzichtigheid aanwrijven.

"Uiteraard zijn niet alle vrouwen die een boerkini dragen zendelingen van het wahabisme, maar laten we toch maar niet naïef zijn over dit stuk stof", schreef Aalam Wassef, een in Frankrijk actieve uitgever van Egyptischen huize, woensdag in Libération. "De burgemeester van Cannes deed wat nodig was. Boerkini's verbieden waarvan de naam alleen al een wansmakelijke persiflage is op de boerka van de taliban, is geen islamofobe daad. Het is net een teken dat we niet bang zijn om te zeggen dat islam en wahabisme twee erg verschillende dingen zijn. En dat het wahabisme de islam al eeuwen lang bedreigt."

Wassef slikt het niet dat het door Saudische petrodollars opgepompte obscurantisme in alle bressen springt die de rechtsstaat, net omdat hij een rechtsstaat is, biedt: boerka, nikab en boerkini worden verdedigd in naam van de individuele rechten, in naam van de vrije meningsuiting, in naam van het recht van vrouwen om vrijelijk over hun lichaam te beschikken.

"Al wie zich daartegen verzet, gaat voor islamofoob door - onder te verstaan: iemand die alle moslims aanvalt."

Neen dus, oppert Wassef, "we moeten ons niet schamen om het extremisme te veroordelen en het oprukken ervan met alle legale middelen te bestrijden".

In een opgemerkt pleidooi in het weekblad Journal du Dimanche, eerder deze zomer, had een ruime groep Franse moslimintellectuelen een vergelijkbare oproep gedaan: om de Franse islam eindelijk te onttrekken aan de klauwen van het buitenland. Saudi-Arabië, maar even goed de aan Saudische invloed blootgestelde landen in de Maghreb.

"We moeten dringend de cultuurstrijd aanbinden met de radicale islam", schreven de auteurs. "Dat moeten we doen bij jongeren, aan de hand van de modernste productiemiddelen en efficiëntste informatietechnieken."

Zo zeker is het wel, de boerkini zorgt voor onrust. Alleen: mag onrust in de publieke opinie volstaan om het badpak te verbieden? Neen, zeggen rechtsspecialisten, want dan is het einde helemaal zoek en wordt de openbare orde misbruikt tot troost van een bevolking die moslims in religieuze kleding ondraaglijk vindt. Wat als een burgemeester straks bijvoorbeeld vindt dat holebi's elkaar niet langer mogen kussen? Weg ermee?

Ook het inroepen van het laïciteitsbeginsel zit de juristen niet lekker. Dat hoofddoeken verboden zijn op Franse scholen en in het openbaar ambt, daar valt nog iets voor te zeggen. Maar het strand is allesbehalve een overheidsinstelling. Twee jaar geleden al probeerde de burgemeester van het stadje Wissous, in het departement Essonne, de toegang tot een pretpark te weigeren voor mensen die al te manifeste religieuze symbolen droegen. De man kreeg gerechtelijk lik op stuk: in parken geldt de officiële neutraliteit niet, vestimentaire diversiteit moet kunnen.

Vrouwelijk naakt

Zitten er talloze facetten aan het debat, dan raakt één ervan aan de kern van de Franse cultuur: het vrouwelijke naakt. Frankrijk is het land van Chanel en Bardot, van het legendarische borstenblad Lui, van La Liberté guidant le peuple ook, het revolutionaire schilderij van Eugène Delacroix dat de Vrijheid in de allegorische gedaante van een halfnaakte vrouw verbeeldt.

In de loop van de 20ste eeuw raakte het westerse, incluis Franse lichaam bevrijd, vanaf de late jaren 60 bood de nieuwe strandcultuur ook plaats voor topless en minder. Terwijl in de Arabische en moslimwereld conservatieve zedigheid de nieuwe norm werd, vierde in deze contreien de seksuele revolutie hoogtij.

"Al moeten we daarover niet te hoog van de toren blazen", waarschuwde de feministische historica Geneviève Fraisse deze week op France Inter. "Het is je reinste ironie dat wij veertig jaar geleden moesten strijden tegen diegenen die vonden dat vrouwen te schaars gekleed gingen, terwijl vandaag datzelfde conservatieve gedachtegoed uitbazuint dat vrouwen te veel kleren dragen."

In het dispuut vielen nog andere interessante vaststellingen te horen: dat nafluiters, gluurders en macho's een veel groter probleem opleverden voor de Franse stranden dan boerkini's, bijvoorbeeld. Of nog, dat als moslimmannen hun vrouw in boerkini naar het strand meetroonden, ze zelf ook maar compleet bedekt de zee in moesten, in plaats van zich visueel te goed te doen aan westerse vrouwen. En voorts, dat de boerkini-heisa vooral de aandacht afleidt van wat het eerste strijdpunt hoort te zijn: de hardnekkige maatschappelijke en economische achterstelling van vrouwen, zeker die met een migratie-achtergrond.

Ook journaliste Caroline Fourest, Frankrijks scherpste pen als het over vrouwen en islam gaat, is tegen een boerkini-verbod. Niet omdat moslima's daarmee in hun rechten geschonden worden, wel omdat zo'n verbod totaal contraproductief is. "Het is zoals de kwestie over de hoofddoeken aan de universiteit: wie denkt dat hij de extremistische mode kan bedwingen door haar overal te verbieden, vergist zich. Het omgekeerde zal gebeuren: de slachtofferpropaganda zal er makkelijker op worden, en daarmee de snelheid waarmee de boerkini ingang vindt bij jongeren en beïnvloedbare mensen."

Terwijl velen de boerkini voor een emancipatorisch attribuut aanzien - 'vrouwen die zelfstandig uit zwemmen gaan, zijn verkieslijk boven dames die zich anders nooit op een strand zouden vertonen' - waarschuwt Fourest voor het relativisme dat achter die redenering kan schuilgaan.

De journaliste, die haar flink gedeelde column op de Huffington Post publiceerde, is in dat verband niet mals voor haar mannelijke collega Edwy Plenel, van Médiapart. Plenel had zijn boerkini-artikel voorzien van de titel 'een kledingstuk als een ander' en had foto's getweet van badende françaises uit de belle époque, 100 jaar geleden. Die sprongen uiteraard nog niet in bikini over de schuimkoppen, hooguit in een kuis badkostuum. Plenel, zo vond Fourest, veegde met zijn ene tweet de hele erfenis van de seksuele revolutie van tafel.

"Aanhouden dat het bedekken van het vrouwenlichaam een vorm van vrijheid is in plaats van een achteruitgang," schreef ze, "getuigt van een reactionaire ingesteldheid die geen enkele progressieve denker kan onderschrijven zonder zijn eigen diepe, oriëntalistische machismo te verraden." Die zat!

Emotioneel debat

In Frankrijk mag dan een reëel debat plaatsvinden, emotioneel geladen is het alleszins. In zoverre dat er heel wat stemmen opgaan om het hoofd vooral koel te houden en meer positieve verhalen te brengen. De solidariteit van moslima's in de verf te zetten, bijvoorbeeld, die na de moord op priester Jacques Hamel her en der kerkwaarts trokken.

Zelf zouden veel moslims het ook eens zijn met de oproep die de 'flinkse' politicus en oud-minister Jean-Pierre Chévènement enkele dagen geleden lanceerde. Chévènement, belast met de uitwerking van nieuwe afspraken tussen de Franse staat en de islam, riep zijn moslimlandgenoten op "een zekere discretie te hanteren nu de boerkini zo'n punt van wrevel blijkt". In het licht van de spanning die het terrorisme oproept, "kan het gewicht van sommige gedragingen verpletterend zijn".

Met andere woorden: hou je gedeisd, meiden, jullie moeten de problemen ook niet zoeken.