Rapport na vijf jaar: hoe super is Mario?

Tovenaar, monetaire magiër, Super Mario: geen bijnaam leek de afgelopen jaren te vergezocht voor Mario Draghi. Vandaag precies vijf jaar geleden stelde hij zijn eerste daad als president van de Europese Centrale Bank. Hij verlaagde de rente direct met een kwart procent.

Achteraf gezien was dat slechts een voorbode van het vuurwerk dat komen zou. Het zit allemaal verstopt in de beroemde uitspraak waarmee hij in 2012 de financiële paniek bezweerde. "De ECB", stelde Draghi tijdens die speech, "staat klaar om alles te doen wat nodig is om de euro te behouden." Whatever it takes. Drie woorden, uitgesproken met charmant Italiaans accent, waarmee hij volgens vriend en vijand de euro heeft behoed voor de ondergang.

Mario Draghi als redder van Europa. Maar diezelfde drie woorden hebben hem het afgelopen jaar volgens menigeen doen uitgroeien tot het grootste gevaar voor het continent.

Het begint in 2011 zo goed. "Mamma mia", kopt Bild aanvankelijk angstig over de Italiaan die de scheidende ECB-president Jean-Claude Trichet wil opvolgen. "Bij de Italianen hoort inflatie bij het leven als tomatensaus bij pasta."

Zelfs de invloedrijke boulevardkrant blijkt in de daaropvolgende maanden niet bestand tegen het charmeoffensief van Draghi. De geboren Romein, hoofd van de Italiaanse centrale bank en daarvoor onder meer werkzaam voor Goldman Sachs, presenteert zich als Duitser dan de Duitsers. Een inflatiebestrijder pur sang.

Met effect: zelfs bondskanselier Angela Merkel steunt zijn kandidatuur. Later dat jaar prijkt Draghi opnieuw op de cover van Bild. Dit keer met Bismarck-helm. "Eigenlijk is hij behoorlijk Duits. Zelfs een echte Pruis", luidt de geruststellend bedoelde conclusie.

Niets blijkt minder waar. Vanaf zijn eerste werkdag in Frankfurt heeft Draghi het ene na het andere monetaire heilige huisje gesloopt. Hij verlaagt de rente niet zomaar, hij maakt haar negatief. Onder het vaandel van 'monetaire verruiming' koopt de ECB voor meer dan 1.000 miljard euro aan staatsobligaties op. Zelfs bedrijven kunnen zich dankzij die onorthodoxe geldpolitiek sinds kort kosteloos in de schulden steken. Een enkele onderneming krijgt zelfs geld toe op haar obligaties.

Bankiers als supersterren

Toegegeven, die ontwikkeling was al vóór Draghi gaande. In de Verenigde Staten en Japan, maar ook in Europa. Zo werd voorganger Trichet op de cover van een ander Duits medium, Die Zeit, afgebeeld als de keizer van het continent. Inclusief mantel en gouden kroon.

Draghi maakt de metamorfose compleet van centrale bankiers als saaie, grijze technocraten tot supersterren. Hij wordt de machtigste man van Europa. De laatste dijk die tussen de burger en de financieel-economische zondvloed staat.

Met zijn invloed groeit ook de kritiek. Eerst van Duitse en Nederlandse centrale bankiers, natuurlijk. Inmiddels lijkt zo'n beetje iedereen het gemunt te hebben op Draghi. Rechts ziet onder hem het inflatiegevaar oplaaien, links verwijt de Italiaan dat zijn beleid sociale ongelijkheid vergroot. Spaarders en gepensioneerden voelen zich de pineut, en zelfs vanuit de financiële markten zwelt de kritiek aan.

"De realiteit", schrijft hoofdeconoom David Folkerts-Landau van Deutsche Bank deze week, "is dat sinds Draghi's fameuze 'whatever it takes'-speech in 2012, de eurozone amper groei heeft gekend, maar wel de slechtst presterende arbeidsmarkten van de industriële wereld, onhoudbare schuldenbergen en een inflatie die ver onder de eigen doelstelling van de centrale bank ligt."

De conflicten sluipen ook het gloednieuwe hoofdkantoor van de ECB binnen. Draghi's twee belangrijkste medestanders in de leiding zetelen op de 38ste etage. Één verdieping hoger zitten zijn twee gedoodverfde tegenstanders, een Duitse en een Luxemburger. Van de ooit zo discrete omgangsvormen van de centrale bankiers is weinig meer over. Geen gelegenheid wordt onbenut gelaten om kritiek te spuien. Meerdere Duitsers zijn de afgelopen jaren met ruzie vertrokken.

Draghi blijft er ogenschijnlijk stoïcijns onder. Mensen om hem heen noemen de Italiaan een raadsel. Hij staat bekend als buitengewoon intelligent, afstandelijk en berekenend - Draghi ging naar school bij de jezuïeten. Op persconferenties blijft hij de steeds kritischere vragen op de hem kenmerkende manier beantwoorden. Beleefd maar kortaf, op een toon waarin verbazing doorklinkt over zoveel onbegrip en stommiteit.

Toch moet zelfs hem de twijfel van tijd tot tijd om het hart slaan. De economische groei in de eurozone valt ook na vijf jaar Draghi tegen. De inflatie blijft nihil. Ondertussen nemen de risico's op de balans van de ECB met sprongen toe. In 2018 zullen die opgelopen zijn tot het astronomische bedrag van 2.000 miljard euro, berekende Deutsche Bank.

In de verte pakken zich nog veel donkerder wolken samen. Na de brexit dreigt een Italiaans vertrek uit de eurozone - veel zal afhangen van het referendum begin december. Het Portugese herstel hapert, de Griekse problemen etteren voort.

Het lijkt erop dat de eurocrisis te vroeg voor overwonnen is verklaard. Draghi's positie valt in dat geval niet te benijden. Zijn bewindsperiode duurt nog drie jaar. In die tijd kan de centrale bankier alsnog zijn faam als tovenaar redden. Maar het gevaar neemt zienderogen toe dat hij de geschiedenis heel anders zal ingaan. Als een dr. Faustus, de geleerde die een pact sloot met de duivel, maar wiens bovenmenselijke krachten zich uiteindelijk tegen hem keerden.