'American sniper' rijt Irakwonde open in de VS

"Een cultureel fenomeen" (CNN) of "revisionistische propaganda en nationalistische oorlogsporno" (Salon.com). De commentaren over American Sniper zijn in de VS even diep verdeeld als de meningen over de Irakoorlog (2003-'11) zelf. In de filmzalen van conservatieve, patriottische bolwerken in het zuiden van de VS kreeg Hollywood-icoon Clint Eastwoods drama staande ovaties. In liberale metropolen zoals New York en San Francisco werd de prent met de grond gelijkgemaakt.

"Sluipschutters zijn geen helden, ze schieten je in de rug", zei documentairemaker Michael Moore zelfs na het zien van de film, waarna hij een week lang werd uitgescholden op Fox News.

Ook door een Europese bril bekeken struikel je al snel over de vereenvoudiging van een complex conflict tot een strijd tussen een Texaanse cowboy die met een goddelijke missie naar de oorlog trekt om zijn 'kudde' jonge soldaten te beschermen, en een groep 'wilden', zoals de Iraki's worden genoemd.

Ronduit storend is hoe het hoofdpersonage, weliswaar overtuigend neergezet door Bradley Cooper, naar Irak wordt gestuurd "om Al Qaida op te jagen" na het zien van de 9/11-aanslagen op televisie. Dat Osama bin Laden deze massamoord beraamde vanuit Afghanistan, waar de VS-troepen al in 2001 landden, wordt in de film niet vermeld. Evenmin komt aan bod dat de VS Irak officieel binnenvielen om te zoeken naar Saddam Hoesseins massavernietigingswapens, die nooit werden gevonden.

Toch was het dit verengde wereldbeeld waarmee ook de echte Chris Kyle in 2003 door zijn generaals naar Irak werd gestuurd, waar hij met 160 bevestigde kills 'de dodelijkste sluipschutter in Amerika's militaire geschiedenis' werd. Kyles autobiografie, waarop de film is gebaseerd, deed al na de verschijning stof opwaaien omdat hij toegaf dat zijn eerste dode een vrouw was die op de ene arm een kleuter hield en in de andere een granaat. "Ik moest kiezen tussen haar en onze Marines."

Alsof deze verscheurende keuze nog niet erg genoeg is, laat Eastwood hem in de film ook het kind doodschieten, een nutteloze overdrijving die het Amerikaanse buitenlandse beleid geen goed doet. Ze versterkt in het Midden-Oosten de idee dat Amerikanen kindermoordenaars zijn, en er nog geen berouw om hebben ook.

Schietende nozems

De echte Kyle genoot tijdens zijn vier zendingen in Irak groot aanzien onder de Marines, die hij vanop daken beschermde tegen schutters. Ze noemden hem de 'Legende', die als een onzichtbare wraakengel over hen waakte. Op een bepaalde dag schoot Kyle er zelfs vanop 1.920 meter afstand iemand neer. Door de opstandelingen in Ramadi, waar een ware stadsoorlog woedde, werd hij daarentegen de 'Duivel' genoemd. De rebellen zetten een prijs van 80.000 dollar op zijn hoofd.

Eastwood mist in de film jammerlijk de kans om deze 'strijd binnen de strijd' langs beide zijden te laten zien. Kyles tegenstanders worden herleid tot schietende nozems, een folteraar met een boor - de Slager - en een gewezen Syrische olympische scherpschutter die Kyles directe tegenstander wordt maar voorts geen woord zegt. De ontmenselijking van deze karakters zorgt voor een verontrustende beeldvorming: dat Arabieren niet meer waard zijn dan de hertjes die Kyle als kind leerde neerschieten.

Jammer is ook dat Eastwood de controverse over Kyle binnen het Amerikaanse leger niet aanhaalt. Andere sluipschutters vonden het immers helemaal niet goed dat hij met zijn 'score' in de buitenwereld kwam. Zijn collega Garett Reppenhagen, die ook in Irak diende, zei onlangs zelf niet te willen weten hoeveel slachtoffers hij maakte. "Het maakte me geen betere soldaat, en zeker niet meer mans", zei hij aan Salon.com. "Als iemand me zegt dat Kyle 160 keer raak schoot, dan grap ik 160 keer gemist te hebben. Ik wou zelfs dat het waar was. We praten hier over mensen en ik haat het om ze te kwantificeren. Elk leven is kostbaar. Wij vernielen levens. Een dode is er altijd een te veel."

Wat Eastwood en zijn cast in de film wel goed plaatsen, is hoe de oorlog Kyles huwelijk onder druk zet en de posttraumatische stressstoornissen waaraan hij gaat lijden. "Je kunt niet om het vuur heen blijven dansen", zegt zijn vrouw Taya (gespeeld door Sienna Miller) als ze merkt dat haar echtgenoot weigert zijn menselijke broosheid te erkennen. De geboorte van hun kinderen verandert de schouderophalende doder dan toch weer in een mens, die na zijn ontslag uit het leger vrijwilligerswerk gaat doen ten dienste van andere veteranen.

Oscar voor fluitende kogels

Als in een Grieks drama slaat dan het noodlot toe. Kyle sterft in 2013, wanneer hij op een schietbaan wordt doodgeschoten door een oorlogsveteraan, die plots dacht opnieuw in het slagveld te staan.

Ook Kyle zelf kampt op dat moment nog met momenten waarbij hij enkel nog geweervuur hoort en voor zich uitstaart. Het is dan ook een beetje cynisch dat American Sniper zondag een Oscar kreeg voor sound editing, terwijl veel veteranen net de echo's van de fluitende kogels en weergalmende ontploffingen vruchteloos uit hun hoofd proberen te krijgen.

De verdienste die de omstreden film tegelijk wel heeft, is dat hij in de VS een nieuw debat over zin en onzin van de Irakoorlog en haar posttraumatische naweeën heeft uitgelokt. Hopelijk worden zowel de Amerikanen als de Iraki's daar beter van.

American Sniper is vanaf morgen 25 februari te zien in de bioscoop.