'Als we je buitensjotten, komt het niet goed met je, zeiden mijn leraars'

Probleem 1:

dik zijn.

"Ik ben nog maar twee jaar niet dik, de rest van mijn leven was ik het wel. Het blijft aan mij kleven. Als je als puber 200 kilo weegt, ben je ongelukkig. Wereldvrede kan je op dat moment gestolen worden: het enige wat je wil, is een meisje. Dat had ik niet. En niet alleen dat: mijn vrienden gingen allerlei leuks doen, en ik was soms te dik om mee te gaan. Toen mijn dokter zei: 'Je haalt de dertig niet', vond ik dat niet eens erg. Ik haatte mezelf. Nu soms nog. Ik ben dun, maar nog altijd eetverslaafd en moet je mijn vel zien, dat huidoverschot."

probleem 2:

arm zijn.

"Ik ben opgegroeid in armoede, in Borgerhout. Dat heeft mijn leven erg beïnvloed. Ik heb verschillende soorten vrienden gehad: blanke middenklassevrienden op het jezuïetencollege waar ik van mijn ouders naartoe moest, mijn beste vriend heette Anthony, en straatvrienden van wie sommigen nu in Syrië zitten, of in de gevangenis, sommigen werkloos zijn, en sommigen een goede job hebben. Ik heb altijd moeten laveren tussen verschillende werelden. En dan is er altijd die schaamte voor de ene of de andere wereld."

probleem 3:

Marokkaan zijn.

"Ik had heel vaak het gevoel dat ik me ervoor moest schamen. En dikwijls hing dat samen met arm zijn. Ik ben geïndoctrineerd geweest in de overtuiging van mijn eigen inferioriteit. Een concreet voorbeeld? Toen ik mijn donutzaak opstartte (Donuttello opende in september in Antwerpen, KK) was het advies van al mijn Marokkaanse vrienden, tot zelfs familie toe: neem niemand aan met een hoofddoek, neem geen Marokkaanse aan. Dat was het advies: slecht voor de perceptie, toeristen gaan niet willen kopen, de massa zal afgeschrikt worden.

"En ik moet eerlijk zijn, op een gegeven moment ging ik zelfs mee in die redenering. Dat zegt veel over hoe we onszelf percipiëren. Hoe weinig zelfvertrouwen wij als gemeenschap hebben. Want wat zeggen we eigenlijk? Zij zijn beter, want als er iemand van ons staat, dan ga je klanten verliezen.

"Mijn vrouw studeert nog en ze heeft heel lang een studentenjob gezocht, in kledingwinkels en zo. Meermaals is er letterlijk tegen haar gezegd geweest: jij bent de beste, maar de hoofddoek is een issue. Ze stond op het punt om die uit te doen. Dat mocht niet van mij." Met veel nadruk: "Versta me alstublieft niet verkeerd: natuurlijk heeft ze die vrijheid, maar niet om die reden. Ik, als moslim, heb niet het recht om haar te dwingen tot iets.

"Jij jouw godsdienst en ik de mijne, zegt de Koran. En dat geldt zowel voor iemand binnen de godsdienst als daarbuiten. Maar hier gaat het om een maatschappelijke kwestie. Ik heb liever dat wij honger lijden, maar dat we onze idealen hebben, dan omgekeerd.

"In mijn donutzaak staat nu dus ook iemand met een hoofddoek. Ik heb gewoon de beste aangenomen. Gelukkig heb ik niet aan mijn twijfel toegegeven. Misschien is de liefde voor de donuts groter dan de haat voor hoofddoeken. En ik moet gewoon het lef hebben om te zeggen dat idealen meer waard zijn dan een paar extra klanten.

"Om maar te zeggen: je schaamt je daarvoor. Zo zijn we opgegroeid. Vroeger op school ook: ik had een Aldi-zak om mijn verfspullen in mee te nemen en dan zeiden ze: 'Je kunt die zak nog niet eens betalen.' Constant heb ik die prikkels gehad."

En nu dus een eerste avondvullende voorstelling voor deze komiek die drie jaar geleden stoemelings meedeed aan Humo's Comedy Cup, en iets minder stoemelings tweede werd. De Slimste Mens, De 3 wijzen, Qmusic en een rol in Everybody Happy volgden. Ondertussen zijn we een donutzaak en een eigen comedybar (Lebowski's, KK) verder. Ook nog op zijn cv, zijn activiteiten van vroeger: universiteitsassistent in de economie, directeur van cultuurhuis Daarkom (sinds 2016 Daarna, KK) en, tijdens zijn studies nog, sociaal werker. Vijfentwintig jaar jong.

Ook maar een mens

Zijn moeder vindt hem een oude ziel hebben. Tja. Zes kinderen telt het gezin Kharmach: drie jongens, drie meisjes. Moeder werkte niet. Vader was werkloos. Toevallig kwam hij in een jezuïetencollege terecht. "Mijn ouders wisten niet wat een jezuïetencollege was. We hadden gewoon het geluk om ernaast te wonen. Het was een pragmatische keuze. Later zijn we verhuisd en bleef ik naar het college gaan, maar mijn broer ging dan naar een school in de buurt van ons nieuwe huis. Dat was een concentratieschool en ja, dat is anders. Niet zozeer omwille van de school, maar hij ging om met de mensen uit de buurt. Hij had minder de confrontatie met het gewone. Hij zat de hele tijd in zijn eigen etnische omgeving. Terwijl ik altijd verplicht was de heterogeniteit in de samenleving te zien. Niet alleen in etniciteit, maar ook in sociale klasse, maatschappelijke ladder, politieke voorkeuren, percepties.

"Daarom kan ik heel goed switchen. Als hier een vriend zou binnenkomen, dan zou ik straattaal beginnen te verkopen. Of als mijn papa er zou zijn: superrespectvol. Of mijn schoonpapa: nog respectvoller. Maar wat wel waar is, dat geef ik eerlijk toe, ik weet niet wie Kamal is. Tenzij ik moet toegeven dat Kamal alles is."

Aan de mensen toon ik graag mijn sympathieke en vrolijke kant. Misschien komt dat vanuit mijn armoede: ik heb altijd de neiging gehad om te zorgen voor mensen, voor mijn ouders omdat ik wist hoe zwaar het was. Ik los liever de problemen van mensen op dan dat ik ze geef. Ik ben een people pleaser."

In het begin van zijn carrière was van pleasen weinig sprake. "Toen ik nog dik was, ging het heel hard over politiek. Dat is eigenlijk altijd mijn dada geweest. Maatschappij en politiek, scherp maar vrij niche. Ik schreef columns (voor StampMedia, KK) en ik was altijd boos. En plots dacht ik: niemand leest dit. Allee, dat werd wel gelezen, maar alleen maar door de mensen die sowieso voor je zijn, die je dan alleen maar bevestigen, of door de mensen die sowieso tegen je zijn, en die je toch niet kunt overtuigen.

"Die 'grijze' massa daartussen, die miljoenen, wat moet je daarmee doen? Toen begon ik met comedy, kwam het televisiewerk en ineens was ik voor die massa aan het praten. De Vlaming gewoon. Maar daar staat een afweging tegenover. Als ik op tv kom, ben ik de toffe, grappige gast. Ik moet op Eén niet komen zeggen wat er allemaal misloopt. Ik laat de mensen lachen, wat ik fantastisch vind, en uit respect voor de mensen die luisteren, uit respect voor de verschillende opinies, pas ik mijn humor aan. Ik heb niet de arrogantie om te zeggen dat mijn humor universeel is. Nee, ik ben een humorist, ik pas me aan het doelpubliek aan.

"Ik ben niet zo assertief. Ik verpak veel. Maar wat er echt achter zit, wat ik aan het doen ben, is, ik heb het nog nooit zo uitgelegd en ik vind het erg om het nu zo te verwoorden: ik wil laten zien dat ik een mens ben. Ik heb het gevoel dat moslims niet als mens gezien worden. Of Marokkanen zijn Marokkanen, en geen Vlamingen. We hebben een manier gevonden om mensen te herleiden naar het label dat we erop plakken."

Van dik naar Marokkaan

"In mijn show heb ik een stuk over liefde. Tijdens de try-outs kwam er iemand naar mij en die zei: 'Amai Kamal, dat was schoon.' En ze voegde eraan toe: 'Ik besefte ineens ook: ja, ge zijt ook maar ne mens, hè.' Toen dacht ik: fuck ja, dat is waar. Humor is niet universeel, maar emotie wel. Pijn.

"Mijn liefdesverdriet is hetzelfde als dat van een ander. Dat overstijgt ras en religie. Iedereen heeft die pijn van onbeantwoorde liefde wel al eens gehad. Door daarover te vertellen in mijn show, zien mensen mij als mens. En dat wil ik eigenlijk doen voor de hele gemeenschap. Namelijk: doordat je Kamal ziet, een Marokkaan die je doet lachen, hoop ik dat ik nu mensen ervan kan overtuigen dat dát het normale is.

"Heel vaak zeggen mensen: gij zijt ne goeie. Alsof ik de top-Marokkaan ben. Alsof ik het summum ben. Is mijn cv de maatstaf om niet denigrerend behandeld te worden? Ben je dan pas een goeie? Nee, dat gaat niet. Maar het is logisch. Eigenlijk is het schandalig dat het in Vlaanderen zolang heeft geduurd vooraleer, langs beide kanten trouwens, in de media kleur normaal is geworden.

"Ik zie de toekomst wel positief in. Ik merk dat jongeren een genuanceerdere mening hebben. Die zijn opgegroeid in een heel andere omgeving, met geglobaliseerde media. Bruin en zwart zijn een evidentie in hun ogen. De grootste YouTubers zijn van een andere origine. Nu pas, in 2018 zal dat zijn, ga ik als de eerste Marokkaan-Marokkaan, met beide ouders Marokkaans, een entertainmentprogramma presenteren." (Het collectief geheugen, KK)

Het geeft hem geen egoboost. "Ik ben kei-enthousiast, maar ik doe het niet voor mijn ego. Het draait niet om mijn privépersoon. Ik hoef niet bekend te zijn. Ik voelde dat ik de deur kon opendoen. De potentieel maatschappelijke impact van wat ik nu doe, is gigantisch. En dat heeft niets met ego te maken. Ik blijf met mijn voeten op de grond. Ik kan altijd terug naar mijn passie: lesgeven. Ik had een tutoraatproject aan de universiteit van Antwerpen en hielp mensen met wiskunde en economie. Zalig vond ik dat. Maar dan zie je ook hoeveel talent we aan het verspillen zijn in Vlaanderen. Zo erg. Mensen die wel de capaciteit hebben maar die niet goed begeleid worden. Uit onkunde, of ze worden thuis niet goed opgevolgd.

"In het college waren er wel een paar leerkrachten die doorhadden: die Kamal kan iets. Maar ik was stout en had slechte punten. Ze zeiden: 'Ja, Kamal, als wij je nu buitensjotten, dan gaat dat niet goed met je komen. Dat weten we ook.' Ik ben gelukkig kunnen blijven. Dat gaat natuurlijk alleen als er niet te veel van die gevallen op jouw school zitten."

Plots in de middenklasse

"Dit heb ik gezegd in mijn afscheidsrede op de universiteit: ik heb de statistieken verslagen, en ik heb nu keuzes in een leven en samenleving waar mijn ouders alleen maar te aanvaarden hadden. Ik heb er hard voor moeten knokken. Gemakkelijk was het niet.

"Het grootste comfort van aanvaard te worden, wat dat ook mag betekenen, en plots tot de middenklasse te behoren, zit in vrijheid. In keuzevrijheid. Mijn broertje heeft dat veel minder. Hij heeft te aanvaarden. Hij heeft geen diploma gehaald. Hij kan kiezen tussen buschauffeur of loodgieter. Daar is niets mis mee, ik ben trots op hem, maar bij mij zijn de kansen eindeloos.

"Weet je wat een probleem is? Mijn keuzevrijheid is voor de context waar ik uit kom, geen evidentie. Toen ik naar de universiteit ging, vond mijn omgeving dat zo speciaal dat het leek alsof ik tegelijkertijd al chirurg en jurist was. Mijn blanke vrienden zeiden alleen: ja, en? Voor hen is zelfs een doctoraat een evidentie.

"Ik vind ons allemaal Vlaming. Ik vind het even erg als een blank kindje in armoede opgroeit, dat heeft ook weinig vrijheid. Maar dat moeten we van elkaar erg gaan beginnen vinden. We leven in een samenleving waarin alles kan. Alles. Wij kunnen raketten naar Mars sturen. Maar wij kunnen niet arme jongens uit Borgerhout de kansen geven die ze verdienen? Daar stopt de menselijke capaciteit? Dat kunnen we niet vatten? Dat kan toch niet. Daar zit meer achter.

"In mijn comedyshow zeg ik: 'Heel veel mensen gaan van dik naar dun; ik ging van dik naar Marokkaan.' Even een beeldspraak: als ik vroeger een job als garagist wou, dan had ik die niet gekregen omdat ik niet onder de auto paste. Maar nu ik ben afgevallen, krijg ik die job nog altijd niet. Wat is er dan nu fout? Dan moet je andere redenen zoeken. Maar ik heb geen complexen op dat vlak. Ik kan dat proper en zuiver analyseren omdat ik vooral met het dik zijn bezig ben geweest."

Het lijkt alsof dik zijn hem beschermd heeft tegen de frustratie van Marokkaan te zijn. Vandaag neem hij trots de rol van voorbeeldfunctie op. "Het is wat we nodig hebben. Veel mensen zeggen: de allochtonen in Vlaanderen moeten zich meer Vlaming voelen. Zich de Vlaamse cultuur eigen maken. Maar wat is dat? Ben je Vlaming als je Clouseau leuk vindt? Je kunt twee dingen doen: je kunt hen dwingen Gene Thomas en Guido Gezelle fantastisch te vinden en dat als maatstaf hanteren. Maar dan ben je eigenlijk niet meer etnisch, maar vooral sociaal-economisch bezig. Of: je maakt de Vlaamse cultuur breder. Ik denk dat we het referentiekader meer universeel moeten maken.

"In Nederland zie je het effect daarvan. Comedian Najib Amhali heeft eigenlijk een soortgelijke show als de mijne gemaakt, qua emotie dan toch, vijftien of twintig jaar geleden. En dat had zo'n weerslag: ineens was hij iemand van de Hollandse cultuur. Ali B is de rapper die bij de troonswisseling van Willem Alexander optrad. Dat is Hollandse cultuur. BOEF is ondertussen mainstream.

"Ik ben geen professioneel rolmodel voor Marokkanen. Die behoren nog tot een generatie die dokter of architect wil worden. Maar wat ik wel doe, is een soort van zelfvertrouwen geven. Aha, die Kamal kan deel worden van de Vlaamse cultuur. We beseffen niet wat dat misschien op termijn kan doen met de perceptie van de gemeenschap. Van zichzelf.

"Het beste wat ik kan doen op tv, is me niet schamen. Ja, ik ben moslim, maar ik hoef het daar niet per se over te hebben. Ja, ik ben Marokkaan en ik ben trots op de roots die ik heb. Het is een meerwaarde. Ik spreek Nederlands; ik kan zelfs Yevgueni meezingen! Ik eet graag eens tajine, maar ook frieten. We willen allemaal misschien nog niet beseffen hoe dicht we bij elkaar zijn.

Lachen met de islam

Aan het begin van zijn carrière liet zij zich schijnbaar ongegeneerd omschrijven als 'knuffelmarokkaan'. "Dat is nooit van mij gekomen. En het is niet oké, maar ik snap het wel. Als dat hetgene is dat nodig is om ervoor te zorgen dat een heel nieuwe generatie gewoon normaal kan zijn, dan ben ik bereid om dat op mij te nemen. Maak mij maar belachelijk. Ik denk al aan drie generaties verder: je kunt niet blijven knuffelallochtoon zeggen, dat gaat maar één keer. Dus de volgende wordt gewoon bij naam genoemd.

"Ik krijg heel vaak de vraag waarom ik niet met de islam lach. Ja, omdat ik dat niet wil. Punt. De islam is belangrijk voor mij: ik houd ervan. Ik kan wel lachen om hoe ik het als moslim soms verpest, maar niet met de islam. Dat vind ik te schoon.

"Ik geef dat respect ook terug aan de Vlamingen. Ik ga niet zeggen wat een belachelijke partij of politicus die of die is. Het feit dat iemand populair is, betekent dat die een achterban heeft: er zijn heel veel mensen die in die mensen geloven; van wie zij menen dat hij of zij een mening ventileert of dezelfde mening delen. Wie ben ik dan om dat af te doen als belachelijk?

"Het is niet dat ik niet mag lachen met mijn geloof, hè. Ik zal gewoon nooit spotten met instituties of dogma's. Want anders relativeer je het, en dat houdt intrinsiek in dat ik niet geloof." Of niet geloven dan ondenkbaar is? "Elke religieuze mens heeft getwijfeld aan religie of het transcendente. Daar ben ik zeker van. En dan begint religie. Religie zit niet in het klakkeloos aanvaarden van dogma's die je meegegeven zijn sinds de geboorte. Het zit erin om in de twijfel zelf en vanuit jezelf bevestiging te zoeken. Het is een spel van twijfel en zekerheid.

"Het is een constant proces. Idealen veranderen. Als het niet is, is het niet. Ik ben er zeker van dat er veel Vlaamse moslims zijn die niet meer geloven. Maar ook dat is een relatie tussen hen en God, in mijn opinie. En voor hen is dat: een relatie tussen hen en niemand. Zij hoeven daarvoor geen rekenschap af te leggen aan iemand."

Politiek

Even terug naar de politiek: ja, het zou zeker iets voor hem zijn. Verschillende partijen deden hem al een voorstel. "Ik heb een breed profiel. Ik zou perfect bij rechts en bij links kunnen. Het blijft wel grappig: er is altijd de verwachting dat allochtonen per se op links moeten stemmen. Maar ik ben een zelfstandige, hè."

Maar nu dus nog niet. Later misschien, ook al houdt het pure politieke spel hem tegen. Twee pistes ziet hij voor zichzelf. "Ofwel kies ik voor mijn gezin, als dat er zou mogen zijn. Dan geef ik les, en ben ik aan het chillen. Het leven aan het leven. Ofwel zit ik nog altijd in de media. Dan ben ik carrière aan het maken. Achter de schermen. Ondernemen. Een productiehuis starten. Televisie zal inhoudelijk mee worden bepaald door mensen met andere roots: zij kijken nog veel lineair tv, ze zijn commercieel interessant.

"Er is een nieuwe middenklasse aan het opstaan. Mensen die vroeger sociaal-economisch achtergesteld waren. Zij zijn nu in staat om wasmachines te kopen. Maar zij weten nog niet welke. Heel veel van mijn Vlaamse vrienden zijn opgegroeid met Bosch en die blijven dat gebruiken. Ik moet dat nog uitvinden, een keuze maken. Ik ben dus vatbaar voor reclame. Etnomarketing is nu hard aan het boomen.

"De samenleving is aan het veranderen. Veel meer gemixt. Dat betekent dat er nieuwe situaties zullen komen. Dat zorgt voor nieuwe humor, nieuwe perspectieven. Andere creatievelingen met andere roots, nieuwe registers en referentiekaders. Er zal veel inhoudelijk veranderen. En als je daar mee zit, in een productiehuis, of door in tv iets te zeggen te hebben: dan kan je veel betekenen.

"Dus ofwel ben ik aan het chillen, ofwel word ik de nieuwe Wouter Vandenhaute." Een schaterlach van Kharmach. "We zien wel wat er komt. Als mijn show slecht is, zakt alles als een pudding in elkaar. Je kunt schaken, maar als die andere een betere zet heeft, is het gedaan, hè."

Met zijn jas half aan, zich op weg haastend naar een volgende afspraak, voegt hij nog twee dingen toe: "Familie is alles", en "Vlamingen zijn niet racistisch. Ze hebben gewoon veel vooroordelen. Sommige terecht, anderen niet. Begrijpelijk. Vergeet niet dat vele mensen bruine gezichten alleen kennen van op televisie, vaak met een negatieve connotatie. Je kunt mij haten om mijn kleur, maar ik moet zorgen dat ik me er niet voor schaam. Ik wil gewoon zijn. Luister, en doe ermee wat je wil."

De schaamte voorbij ging deze week in première in Antwerpen. De komende maanden toert de voorstelling door heel Vlaanderen, info via kamalcomedian.be

Niet meer dik of arm,

wel nog altijd Marokkaan

Kamal Kharmach (25) heeft zich heel zijn jonge leven geschaamd. Hij was dik. Hij was arm. Hij is nog steeds Marokkaan. Tijd om ermee af te rekenen in zijn eerste avondvullende comedyshow.