Het mirakel genaamd Lies Lefever

Er zaten veel kanten aan Lies Lefever, maar iedereen die haar kende, kan haar in één woord omschrijven. Telkens is dat woord 'ontwapenend'. Zo leerde Vlaanderen haar kennen, toen ze in 2010 voor het eerst aantrad in De laatste show. Zo wist Vlaanderen met haar te lachen, in zaalshows als Meisje van plezier (2011) en En dus toen (2014), of in de voorprogramma's van Kamagurka en Philippe Geubels. En zo wist ze Vlaanderen te ontroeren, toen ze in 2014 terugkeerde naar haar geboorteland Rwanda, in Heylen en de herkomst.

Het programma van Martin Heylen was een kantelpunt voor de destijds 34-jarige comédienne. Ze had zich eigenlijk voorgenomen om nooit meer terug te keren naar Rwanda, waar ze geboren werd. Waar haar moeder haar in een beerput dumpte en ze, door het bijtende afval, bijna het leven liet en haar gezichtsvermogen deels verloor. Ze deed het toch.

In Rwanda ontmoette ze de mensen die haar destijds hadden gered - tachtigers intussen, die door Lefever werden omschreven als "haar helden", vertelt Heylen. "En zij, op hun beurt, zagen haar als een engel, een mirakel. We hebben ook de kloosterzusters ontmoet die haar nadien hebben opgevangen. Die waren als een moeder voor haar."

Haar biologische moeder hebben ze niet teruggevonden. "Ze leek van de aardbodem verdwenen", zegt Heylen. "We weten enkel dat ze in de gevangenis heeft gezeten. Voor Liesje voelde dat als rechtvaardigheid. Ze wist dat haar moeder gestraft was." Achteraf vertelde Lefever aan Het Laatste Nieuws dat ze die vrouw nooit 'moeder' zou noemen. "Dood of levend: ik hoef het niet te weten. Ze bestaat niet voor mij. En waarom ze me gedumpt heeft, zal ik ook nooit weten."

Lefever werd geadopteerd door een gezin uit het Kempische Beerse. Ze groeide op in een gezin met zes broers en zussen, van verschillende afkomst. "Een hele gezellige bende", vertelde ze een dik jaar geleden aan Charlie. "Iedereen in Beerse, het kleine dorpje waar ik opgroeide, kende de Lefevers."

Vanaf 2010 kende ook Vlaanderen de Lefevers. Of toch de goedlachse comédienne die opdraafde in De laatste show, waar ze een eigen 'ergernisrubriek' had en elke week een protestliedje kwam zingen. "Ze was ontwapenend en intelligent, en er zat een schijnbare naïviteit in haar liedjes", herinnert toenmalig presentator Michiel Devlieger zich. "Op dat moment was dat heel verfrissend."

Gedrevenheid

De laatste show markeerde Lefevers tv-debuut, maar van onervarenheid was geen spoor. "De eerste keer was ze nochtans heel nerveus", legt Devlieger uit. "De week voordien hadden we nog een proefopname gedaan, die vlot was verlopen - met de vingers in de neus, zeg maar. Maar toen het voor echt was, vertelde ze dat ze toch erg onder de indruk was. Alleen viel daar niets van te merken. Elke keer dat ik haar tijdens een repetitie bezig zag, dacht ik: zij weet héél goed waarmee ze bezig is. Er zat van bij het begin een ongelooflijke gedrevenheid in."

Die gedrevenheid was, zoals bij zoveel Vlaamse komieken, ontstaan in het Antwerpse café The Joker. "Ik denk dat ze in het voorjaar van 2009 voor het eerst bij ons heeft opgetreden, waarschijnlijk tijdens een open mic", zegt uitbater Fokke van der Meulen. "We zijn toen bevriend geraakt, en ik heb haar eerste stappen in de comedy van dichtbij meegemaakt. Ik herinner mij vooral een legendarisch optreden samen met Kamagurka. Alex Agnew, die in het café zat, is toen spontaan komen meedoen. Ik ben nu twaalf jaar bezig met The Joker, en dat moment is een van de mooiste die ik heb meegemaakt."

Lefevers act - het schijnbaar naïeve meisje, met de grappige meezingliedjes en mopjes - zat van bij het begin helemaal juist. "Haar optredens waren spontaan en ongedwongen", herinnert Van der Meulen zich. "Het was opvallend hoe ontwapenend Lies was. Ze maakte zó snel een connectie met haar publiek... Lies kon elke theaterzaal omtoveren tot een scoutskamp. Geloof mij: ik ben doorgaans de laatste die zal meezingen, maar bij de liedjes van Lies kon je niet anders. Ze deed me weleens denken aan Urbanus."

Die vergelijking duikt vaker op. "Ze was iemand met een groot talent voor muziek en liedjes schrijven. Met haar gitaartje kwam ze op en direct was de hele zaal verkocht", reageerde Kamagurka, die haar in 2009 meenam op de Kamagurka geneest-tournee en haar overlijden omschrijft als "een groot verlies", gisteren op Radio 1. Ook voor Philippe Geubels, die met haar toerde in 2011, lag de kracht van haar comedy in haar liedjestalent. "Lies maakte heel leuke liedjes, die voor veel mensen herkenbaar waren. Ze was niet het type comedian dat op iemands tenen trapte: ze sprak een heel breed publiek aan."

Lefever zou twee keer met haar eigen zaalshow toeren - eerst in 2011, met Meisje van plezier, en enkele jaren later metEn dus toen. "Ik herinner me dat ze optrad in het voorprogramma van Kamagurka, terwijl hij in de coulissen stond te bibberen van de podiumvrees", zegt Heylen. "Hij zei: 'Zie haar daar nu staan. Zo'n onschuldig, opgewekt meisje. Zo oprecht, zo authentiek'. Hij had helemaal gelijk."

Donkere dagen

Maar Lefever was ook veel meer dan de goedlachse comédienne. Haar gezin bleef prioritair - "Haar man en haar kindjes kwamen vaak mee naar de optredens - het was hartverwarmend om haar als mama bezig te zien", zegt Geubels - en daarnaast schreef ze ook een tijdlang columns voor De Morgen en ging ze in 2014 op de Vlaams-Brabantse lijst van Groen staan.

Ze had niet alleen humor, maar ook een mening. Toen de Zwarte Pieten-discussie losbrak, reageerde Lefever op haar blog dat ze de hele heisa behoorlijk overtrokken vond. "Ik heb Zwarte Piet zelf nooit als racistisch ervaren. Door hem nu wel als racistisch te bestempelen, maak je net het echte racisme heel banaal. Het doet de strijd tegen discriminatie geen deugd." Haar visuele handicap woog zwaarder dan haar afkomst, vond ze. Tegenover Charlie: "Mijn huidskleur is peanuts in vergelijking daarmee. Ik heb eerder de neiging te denken: 'mannekes, als ik me dáár ook druk over zou moeten maken."

En zelfs om haar handicap maakte ze zich nauwelijks druk. "Ze deed alles zelf", vertelt Van der Meulen. "Ze heeft me één keer opgebeld om hulp te vragen, toen ze naar een show van Alex Agnew ging, in het Sportpaleis, en ze daar haar weg niet vond." Lefever was altijd vrolijk, altijd goedlachs, ook al bleef het trauma aan haar jeugd aanwezig. "Ik wist dat ze het niet altijd gemakkelijk had, door haar jeugd, door haar beperking", duidt Geubels. "Ze had heel donkere dagen, maar ze was de laatste om daarover te klagen."

En toch. "Achter dat vrolijke masker zat ook heel veel tristesse", weet Heylen. Haar Afrikaanse roots heeft Lefever lang willen negeren, tot ze in Rwanda kwam - een louterende reis, zou ze achteraf zeggen. "Op de laatste dag zouden we eigenlijk naar de gevangenis gaan waar haar moeder had gezeten. Maar in de plaats daarvan ging ze uiteindelijk naar de kapper, waar ze een rastakapsel liet vlechten. Ik denk dat ze zich toen met Afrika verzoend heeft."

Maar al voor Heylen en de herkomst kampte de comédienne met psychische problemen, en die kwamen de laatste jaren terug. "Het verhaal heeft de kijkers blijkbaar bij het nekvel gegrepen", zei Lefever na haar reis naar Rwanda aan Het Nieuwsblad. "Ik werd er voortdurend over aangesproken. Ik wilde niet onbeleefd zijn, dus praatte ik er met iedereen over, maar ik werd het beu dat ik telkens opnieuw hetzelfde verhaal moest vertellen. Het werd me te veel. Dus nu knijp ik er even tussenuit. Het is of een time-out nemen, of er volledig onderdoor gaan." Lefever moest noodgedwongen psychologische hulp zoeken.

Maar humor, zo weet Heylen, was haar uitlaatklep. "Ik kwam haar, samen met Kamagurka, weleens tegen in de tribunes van KV Oostende. Dan vroeg ik: 'Liesje, kun jij eigenlijk iets van de wedstrijd zien?' En dan zei ze: 'Ik kom voor de sfeer, de grappen, en de fratsen die we maken.'"