Vooruit moet 'platter'
Schrik niet: deze week gaat Vooruit tegen de vlakte. Niet letterlijk, maar tijdens de werkweek 'Blauwdruk' stelt het huis wel een masterplan voor waarin Vooruit 'platter' wordt, met een bottom-uporganisatiestructuur. Klinkt cool, maar is zo'n democratisch beslissingsmodel ook realistisch?
Vooruit heeft woelige jaren achter de rug. Een combinatie van werkdruk, besparingen en de eerste pogingen tot interne reorganisatie eisten de afgelopen vijf jaar haar tol: burn-outs, ontslagen en een leegloop aan de top. Aan de basis van die crisisperiode lag de worsteling met het monumentale gebouw, dat naast een artistieke ook een commerciële exploitatie vraagt. De top-downefficiëntie die zo'n verhuurmachine eist, clashte hard met de artistieke vraag naar flexibiliteit en het verlangen naar meer bottom-upbesluitvorming.
Maar die eeuwige kloof tussen 'het artistieke' en 'het commerciële' is nu herdacht, knikken artistiek coördinator Matthieu Goeury en programmator Stad & Transitie Marieke De Munck.
Goeury: "De titel 'kunstencentrum' beknelde Vooruit. We dachten dat we vooral artistiek uitmuntend moesten zijn, in een gebouw waar dat artistieke slechts een deel uitmaakt van de activiteiten. De major shift is dat we nu alles wat in Vooruit gebeurt, beschouwen als het programma - of het nu gaat om een performance of een caféfuif."
De Munck: "In het verleden bekampten het artistieke en commerciële elkaar. Vandaag zoeken we naar een balans, naar een manier om het huis te zien als één organisme."
Open body
Tijd voor een nieuwe manier van denken dus, maar dat betekent ook dat binnen de Vooruit-ploeg de schotten wegvallen tussen het artistieke en 'niet-artistieke' team. Waar vroeger een executieve van een paar mensen de boel runde, wordt Vooruit momenteel dagelijks geleid door een coördinatieteam waarin niet alleen programmatoren zitten, maar ook de verantwoordelijken van zaalhuur en horeca. Goeury noemt het team een open body die transparant informatie uitwisselt. Anders gezegd: ze praten met elkaar.
En niet alleen praten, want het model knabbelt ook aan beslissingsbevoegdheden. Waar verschillende programmatoren in het verleden autonoom werkten, wordt het programma nu opgesplitst in bredere domeinen, zoals 'ontmoeting & beleving', en ingevuld door transversale teams.
De Munck: "De programmatoren verdwijnen niet, maar functioneren als een soort gids. Hun verantwoordelijkheden worden gedeeld, hun keuzes versterkt door die van andere collega's. Soms zitten er mensen in niet-artistieke functies die onvermoede expertise hebben. Waarom zouden we die niet inzetten?"
Goeury: "Er zullen vijftien mensen zijn die over alle disciplines heen programmeren. Hopelijk vraagt iemand ons volgend jaar wie er nu eigenlijk programmator is in Vooruit. Daar zou ik erg blij mee zijn."
De Munck: "We hebben al een prospectieploeg die open is voor werkelijk iedereen. Als morgen een barmedewerker aangeeft dat hij een potentieel interessante voorstelling op het oog heeft, dan wordt er naar hem geluisterd."
Crash
Voor ook u de wenkbrauwen fronst: Goeury wuift het doembeeld van iedereen-doet-maar-wat kordaat weg.
Goeury: "Ik denk dat we in ons links-progressieve denken vaak de fout begaan om collaboratief werken gelijk te stellen aan de afwezigheid van hiërarchie. Dat klopt niet: het is niet zo dat de tachtig medewerkers van Vooruit dezelfde inspraak en verantwoordelijkheid delen. Stel je het organigram eerder voor als een verzameling bewegende schakels die op verschillende niveaus in elkaar grijpen."
De Munck: "De uitdaging bestaat erin om de vrijheid die het nieuwe model biedt, in de praktijk af te lijnen, want natuurlijk kunnen we niet gezellig met z'n allen fulltime programmeren. Hoe kunnen mensen hun 'hoofdjob' blijven doen, zoals het hoort, terwijl ze toch ruimte krijgen om zich in die domeinen te engageren?"
Met andere woorden: iedereen kan verantwoordelijkheid nemen, maar sommige mensen blijven méér verantwoordelijk dan andere. Zo wordt bijvoorbeeld na het vertrek van algemeen directeur Stefaan De Ruyck opnieuw gezocht naar een m/v voor de functie van 'algemeen coördinator'.
De Munck: "De wijziging van die functienaam is niet onschuldig. We zoeken een coördinator omdat dat symbolisch een andere lading heeft dan een directeur. De coördinator zal deel uitmaken van het team en staat daar niet per se boven. Maar als het moet, hakt hij de knopen door."
Dat de transitie juist nu in een versnelling komt, wijt Goeury aan verschillende factoren. Niet het minst aan de voorafgaande crash - "never waste a good crisis" - maar evengoed aan de veranderde tijdgeest.
Goeury: "Tien jaar geleden vond iedereen zo'n verticaal model ideaal voor een kunstenorganisatie. Vandaag beseffen we dat zo'n piramide niet houdbaar is."
Radicale omslag
En dan is er nog de veranderde status van Vooruit, dat sinds januari 2017 een 'kunstinstelling' is - een switch die een zelfbevraging over de positie in het veld noodzakelijk maakte. Met de sprong naar kunstinstelling is Vooruit nu ook officieel een - naar Vlaamse normen - 'groot' huis. Goeury en De Munck zijn zich bewust van de ogen die op het transitieproces gericht zijn.
Goeury: "Ik denk dat dit een radicale omslag is, maar het is de transitie van dit huis, met zijn unieke parameters. Je kunt ons model niet zomaar toepassen op andere instellingen. Toch denk ik dat we invloed kunnen hebben, door te tonen dat horizontaliteit kán, ook in een groot huis. Als dit lukt, wordt het voor raden van bestuur van andere organisaties alvast moeilijker om te zeggen 'het is onmogelijk'." (grijnst)
Vooruit nodigt medewerkers, partners, publiek en sympathisanten uit op de collectieve werkweek 'Blauwdruk'. Van 13 tot en met 19 maart bouwt het huis - samen met u - aan zijn missie, visie en programma. De week steekt vol performance, muziek, feest en vooral véél gesprek. Info: www.blauwdruk17.org.