Het is eenzaam aan de bedrijfstop

"Hoe eenzaam het echt is, besef je pas als je ziek wordt in het buitenland. Is er een arts gelieerd aan je hotel, dan heb je nog geluk. Anders moet je alleen naar de spoedafdeling, waar je met je kredietkaart moet zwaaien om gehoord te worden. Je familie zit thuis en de werknemers van je bedrijf komen je al helemaal niet bezoeken. Ik herinner het me nog perfect hoe het eraan toeging toen ik in de Verenigde Staten plots last kreeg van galstenen."

Luc Van Nevel, voormalig CEO van Samsonite, bevestigt meteen dat hij zich regelmatig alleen voelde aan de top van het bedrijfsleven. "Ik zag ook collega-CEO's die het er heel moeilijk mee hadden, maar dat zullen ze niet snel toegeven." Tenzij het anoniem kan.

De helft van de bedrijfsleiders voelt zich geïsoleerd en eenzaam, zo blijkt uit recent onderzoek bij 83 CEO's van Amerikaanse bedrijven. Bovendien vinden ze dat die eenzaamheid hun prestaties negatief beïnvloedt, zo antwoordde 61 procent aan het consultancybureau RHR International.

Waarom niets de CEO's kan binden bij hun vrienden of collega's ligt voor de hand. Ze hebben er geen. "De verbondenheid die je voelt met collega's neemt af zodra je doorgroeit. Dat is niet anders bij een topmuzikant of een topsporter", schetst professor psychologie Stijn Vanheule (UGent). "Topmensen moeten het gebrek aan verbondenheid met collega's proberen op te vangen in hun omgeving, door contacten met vrienden en familie te onderhouden. Maar dat is vaak een probleem. Ze hebben dikwijls volledig ingezet op hun carrière, waardoor hun andere contacten verwaterden."

En dan is er nog die gemene economische crisis. Die zorgt ervoor dat ook de netwerken tussen CEO's onderling inklappen, aangezien ze zich allemaal nog meer op hun bedrijf moeten focussen. Bovendien drijven sommige aandeelhouders en raden van bestuur, die in goede tijden misschien een fijn klankbord waren, de druk ondertussen serieus op.

Alsof dat allemaal nog niet genoeg is voor die stakkers van gedelegeerd bestuurders, sluiten ook alle lijnen naar de top tegenwoordig nog sneller. Als het slecht gaat op de markt hebben maar weinig werknemers zin om dat te melden aan de baas die hun functioneren en salaris beïnvloedt.

"Dan vraagt iedereen zich af hoe het kan dat een topman niet weet dat het misloopt in zijn bedrijf", reageert Van Nevel. "Maar het is zoals een vrouw die over de haag springt - zoals wij vreemdgaan noemen in onze regio -, daar zwijgt de hele buurt ook over tegen haar echtgenoot."

Volgens Van Nevel is de eenzaamheid in crisistijd ook sterker als je aan het hoofd staat van een beursgenoteerde onderneming. "Daar moet je zo goed met kritiek om kunnen. Het is bijna zo erg als in de politiek. Vooral de toplui van financiële instellingen zullen zich nu heel alleen voelen."

Zelf een niveau naar beneden dalen en raad vragen aan medewerkers is naar Van Nevels mening geen goed idee. "Als je tijdens testen aan headhunters aangeeft dat je bij je werknemers advies wilt inwinnen, weten ze dat je niet geschikt bent om bovenaan de piramide te staan. Als het fout gaat, mag je nooit de verantwoordelijkheid onder je leggen. Zeker een relatie die lijkt op een vriendschap is onmogelijk met mensen van een niveau lager. Daar word je altijd op afgerekend."

Dus vertrok Van Nevel naar eigen zeggen altijd als eerste uit de bar wanneer er na sales meetings of beurzen nog wat werd nagekaart. "Want als er wordt gedronken, gaat niet alleen de geest, maar ook de mond soms open."

Narcistisch en paranoïde

Bart Van Coppenolle, CEO van Right Brain Interface, herkent de eenzame momenten. Nadat de crisis in 2008 hard toesloeg, verkocht de ondernemer zijn vorige bedrijf, Metris, in 2009 aan het Japanse Nikon.

Toch wil Van Coppenolle niet gezegd hebben dat het leven van een bedrijfs- leider vaak eenzaam is.

"Ja, je hebt niet veel buren, maar er zijn andere manieren om je verbonden te voelen met mensen", vindt hij. Je visie delen met mensen en proberen je personeelsleden allemaal voor hetzelfde doel te laten werken, geeft volgens Van Coppenolle evenveel voldoening.

Al geeft hij toe dat dat in moeilijke tijden heel wat lastiger is.

"Je mensen geven jou als baas dan soms de schuld. Terwijl het probleem zich eigenlijk buiten het bedrijf stelt. Dan krijg je het deksel op de neus terwijl je goed probeert te doen", vertelt Van Coppenolle, maar ook het omgekeerde is waar. "Soms ligt de schuld bij jou als CEO, maar wil je dat inderdaad niet inzien. Zo sluit je jezelf af van je mensen en word je automatisch eenzaam."

Dat is naar Van Coppenolles mening niet eens erg. "Zo zie je tenminste in dat je verkeerd bezig bent en ga je opnieuw rationeel denken in plaats van alleen maar gevoelsmatig te handelen." De topman van Right Brain Interface is niet de enige bedrijfsleider die zichzelf door zijn gedrag bij momenten in de hoek zet. CEO's zijn namelijk vaak narcistisch en dat karakterkenmerk speelt hen parten in crisisperiodes. Zo stelt alvast managementcoach Jo Sanders, auteur van het boek Leiders en paradoxen.

Toplui zouden het narcisme en de bijhorende passie, alertheid en risicovoorkeur nodig hebben om op een post te komen. Alleen reageren diezelfde mensen in kritische omstandigheden veel extremer dan hun werknemers.

Ze worden bijvoorbeeld uiterst gevoelig voor kritiek, luisteren niet meer, worden hoogdravend en paranoïde en gaan mensen kleineren. "Zo duwen ze zichzelf onbewust in de eenzaamheid, want iedereen neemt afstand van hen", analyseert Sanders. Die eenzaamheid als een noodsignaal zien en positief aanwenden, is niet alle managers gegeven.

"Sommige bedrijfsleiders proberen op zo'n moment vooral hun eigen carrière veilig te stellen, zonder rekening te houden met de onderneming. Anderen proberen conflicten uit de weg te gaan en populair te worden. Terwijl ze soms beter een moedige herstructurering starten", zegt Sanders.

Medelijden

Je zou voor minder medelijden krijgen met bedrijfsleiders. Zeker als je weet dat volgens een studie van consultancybedrijf PricewaterhouseCoopers 55 procent van de Belgische CEO's de economische toekomst somber inziet. Maar verdienen ze dat medelijden ook? Veel consumenten vinden eenzaamheid een lage prijs voor alles wat topmanagers in de plaats krijgen.

"Ze hebben absoluut gelijk", stelt Van Nevel. "Als het je te heet wordt in de keuken, moet je niet leren koken. Je weet dat het erbij hoort om je alleen te voelen als je kiest voor een topfunctie. Je wordt er ook voldoende voor vergoed en als het nodig is, kun je altijd nog advies inwinnen bij specialisten."

Wie toch medelijden wil hebben, kan nog altijd een schouder aanbieden aan topmuzikanten of topsporters. Waar CEO's meestal traag doorgroeien in het bedrijfsleven, hebben bijvoorbeeld topsporters weinig keuze om op een bepaald niveau te blijven hangen.

"Bedrijfsleiders kunnen desnoods doorheen het proces kiezen om in het middenmanagement actief te blijven. Voor een sporter is het geen optie om altijd voor de achtste plaats te werken", legt professor psychologie Vanheule uit. "Bovendien zijn sporters vaak nog heel jong, wat het nog zwaarder maakt."

De vergelijking met jonge ondernemers die zoals Facebookoprichter Mark Zuckerberg snel naar de top worden geschoten, gaat volgens Vanheule niet op. "Iemand die zich zo op de wereldkaart zet, weet heel goed waar hij mee bezig is."

Nochtans blijkt uit Amerikaans onderzoek dat vooral jonge CEO's maar moeilijk overweg kunnen met hun eenzaamheid. Vooral omdat ze de invulling van hun baan onderschatten. "Het kan dat jongeren door een gebrek aan levenservaring niet zo goed weten hoe ze precies met mensen moeten omgaan", denkt Van Coppenolle.

Heel zeker is de veertiger daar toch niet van. Hij bestempelt de jonge generatie CEO's als authentieker dan de vorige, onder andere door de komst van sociale media. "Op Facebook kun je niet ondoorzichtig spreken, overdrijven of liegen. Dat wordt meteen achterhaald. Net zoals een blote vrouw gebruiken om een gebrek aan een wagen te verbergen niet langer werkt", aldus Van Coppenolle.

Die cultuur nemen alsmaar meer jonge managers volgens hem mee naar hun bedrijf. Ze zeggen eerlijk waar het op staat en zetten zo ook hun werknemers aan om hetzelfde te doen. Maar de kans dat de medewerkers hun baas komen bezoeken als hij galstenen heeft, die blijft klein.