Tom Lanoye tussen hemel en aarde

Aardige niemendalletjes en keurig gelegenheidswerk. Veruit de meerderheid van de Nederlandse Boekenweekgeschenken van de laatste decennia moet het stellen met deze brave etiketjes. Dit jaar wou men eieren voor zijn geld en lonkte men, in samenspraak met Boek.be, naar Vlaanderen. Geen wonder dat ze bij Tom Lanoye uitkwamen: als propagandist en uithangbord van de Vlaamse literatuur in Nederland is hij incontournable. Maar lost 'de Lady Gaga van de literatuur' met Heldere hemel de verwachtingen in?

Je moet al van een andere planeet komen om nog niet te weten dat Lanoye Heldere hemel baseerde op waargebeurde feiten. Op 4 juli 1989, in de nadagen van de Koude Oorlog, crashte een onbemand Russisch Mig-vliegtuig uit Polen op een boerderij in het West-Vlaamse Bellegem. Daarbij viel één dode. Lanoye reconstrueert en fictionaliseert in Heldere hemel vier invalshoeken op het drama, dat hij pas aan het einde van het boek laat plaatsvinden in 'Kooigem'.

Eerst bungelen we met de Russische gevechtspiloot Andrej Volkonski aan de parachute boven Polen, waar hij zichzelf al uit de onbestuurbare Mig-23 heeft gekatapulteerd. De vliegenier laat tussen hemel en aarde zijn gedachten dwalen over het verkruimelende glasnost-Rusland onder Michail Gorbatsjov én over zijn leven als "Sovjetheld op retour".

Hoe reageert men op het Belgische NAVO-hoofdkwartier wanneer onverhoeds een Sovjettuig op de radars verschijnt, toevallig op de Amerikaanse Independence Day? De kalmte predikende NAVO-chief of staff Clark Rogers denkt er het zijne van: "Waarom zou de Sovjetunie ons aanvallen met één vliegtuig als ze er tienduizenden hebben klaarstaan?" Maar zijn Supreme Commander John Van Buren - waarmee de rivaliteit tastbaar is - orakelt: "De geschiedenis staat bol van dat soort eenzame wolven, zelfverklaarde martelaars, solitaire kamikazepiloten." Ook hier vlecht Lanoye behendig de menselijke kant in, onder meer door Rogers' verliefdheid op zijn secretaresse. Het vonkt ook op de krantenredactie die het nieuws van het 'spookvliegtuig' moet verslaan tussen de voortvarende jonge hoofdredacteur en zijn ervaren adjunct.

Huwelijksdrama

Het grootste aandeel in de novelle gaat naar de bewoners van de boerderij die door het onheil zal worden getroffen. Daar speelt zich in de uren voor de crash al een perfide huwelijksdrama af, eentje van epische allure, waar Lanoye gretig de tanden in zet. In de fermette van landmeter Walter en copywriter Vera staat plots de bloedmooie, jonge Carla aan de deur, die aan de verbouwereerde Vera bekent dat ze een relatie heeft met Walter. Het vinnige, immer wisselende steekspel tussen Carla en Vera roept reminiscenties op aan de Monster-trilogie, al hebben we het daar met meer panache gelezen. Wanneer de Mig naar beneden duikelt, zal Vera aan de dood ontsnappen omdat ze juist dan naar de bank trekt om haar bezittingen in de kluizen te vrijwaren. Slome zoon Peter, die net op dat moment thuis zijn gitaar komt ophalen, is het slachtoffer. Het lot dobbelt maar wat, lijkt Lanoye te suggereren.

Lanoye maakt in Heldere hemel hinkstapsprongen door tijd en ruimte en trekt nogal wat laatjes open. Een enkele keer raakt de novelle daardoor uit balans: de peripetieën rond maîtresse Carla en de bedrogen Vera krijgen overmatig aandacht. Aan het leesgenoegen doet dat gelukkig weinig af, want het is knap hoe de verhaallijnen uiteindelijk interfereren en samenvloeien. Er is ook veel mededogen met de personages, die op allerlei manieren de greep op hun leven verliezen. Heldere hemel telt slechts 90 pagina's maar bezit de thematische rijkdom van een roman. Al even opvallend is dat Lanoye zijn taaltomeloosheid aan banden heeft gelegd, als toegift allicht aan het massapubliek van 900.000 lezers. Ook zonder trommels en tamboerijnen redt hij zich wonderwel.

Tot 31 maart krijgt u Heldere hemel cadeau bij aankoop van minstens 12,50 euro Nederlandstalige literatuur in boekhandels die meedoen met de Literaire Lente. www.boek.be/actie/literaire-lente-2012