De kast blijft altijd bij de tijd

Er is maar één meubelstuk dat in elke kamer van het huis is te vinden. Van de slaapkamer en de keuken tot de kinderkamer of de badkamer - in ruim bemeten huizen vind je er zelfs eentje in de wc. Trouwens, ook kantoren staan er vol mee. Net als ziekenhuizen en scholen.

De kast.

Geen meubelstuk dat zo veel variaties kent ook. Voor elke opbergfunctie is er wel een soort. Boekenkast, dressoir, nachtkastje, ladenkast, buffet, commode, chiffonnière, stellingkast, wandmeubel, wijnkast et cetera. Je zou kunnen zeggen dat de kast onmisbaar is. Niet voor niets is het meest verkochte item uit de Ikea-collectie - en daarmee zeer waarschijnlijk het meest verkochte meubelstuk überhaupt - de Billy, nota bene een kast die uit slechts tien planken en een handvol schroeven bestaat.

Toch heeft de kast niet de aantrekkingskracht van een stoel of van de lamp, die nu eenmaal voorop loopt in technologische innovaties. Een kast is uiteindelijk een volume met maar één heldere functie: het opbergen van spullen. Dan moet je als ontwerper van goeden huize komen wil je daar nog eer aan behalen.

Bovendien was de kast lange tijd meer onderdeel van de architectuur dan van de meubelinrichting. Pas in de 17de eeuw komt daarin verandering. Dankzij nieuwe houtwerktechnieken als fijnsnijwerk, fineren, gekleurd lakwerk en inlegwerk met ivoor of natuursteen, wordt de kast een middel om rijkdom en goede smaak te etaleren. Aan het hof van Lodewijk XIV tot en met XVI is het dressoir met gouden hengsels en oriëntaalse decoraties de blikvanger in het interieur. Met zijn boek The Gentleman and Cabinet Maker's Director (1754) lanceert de Britse meubelmaker Thomas Chippendale als eerste een 'merk'; nog steeds is de chippendalekast uit duizenden te herkennen.

Natuurlijk is ook de kast, net als alle andere meubels, onderhevig aan veranderende stijlen en nieuwe trends. Op het hoogtepunt van de keurige biedermeierperiode, rond 1850, krijgt de kast folkloristische motieven; in Nederland vieren de Friese keefkast en het Drentse boogkabinet hoogtij. De art-nouveaukasten aan het begin van de 20ste eeuw ogen als wulpse wilgenbomen of zijn versierd met Japanse bloemen. Onder het juk van het modernisme reduceert de vermaarde architect Marcel Breuer de kast tot een sierlijke lus van glimmend metaal waarin drie houten planken liggen; zijn B22a was niets meer dan een 'opbergmachine'.

Ook veranderende productietechnieken drukken hun stempel op de moderne kast. In de 20ste eeuw wordt industriële productie mogelijk als houten dozen eenvoudig worden gemonteerd in een demontabel frame. Charlotte Perriand maakt van de kast een leesmeubel met zitplek. In de swinging sixties wordt de kast 'fun', met een vederlicht drankkastje met wieltjes en een modern kleurtje van Joe Colombo.

Sindsdien is de culturele en esthetische waarde van een kast net zo belangrijk als functionaliteit. Dankzij de Billy kost spullen opbergen niet meer dan een paar tientallen euro's. Dus bedachten ontwerpers Karel Boonzaaijer & Pierre Mazairac in het ik-tijdperk van de jaren 80 het wandmeubel Vision dat bestaat uit losse kubussen van verschillende kleuren en afmetingen. Hiermee kan de consument zijn eigen minimalistische sculptuur bouwen. Ook de ontwerper gebruikt de kast voor zelfexpressie trouwens. Hey, Chair, be a Bookshelf van Maarten Baas bestaat uit afgedankte Ikea-meubelen waarin geen boek nog rechtop kan staan.

Een kast weerspiegelt niet alleen de ziel van het huis, maar ook van de bewoner. Het inspireerde Tejo Remy tot het ontwerp van misschien wel de bekendste kast van Nederlandse makelij. Zijn ladenkast is letterlijk een verzameling tweedehandsladen, losjes bij elkaar gehouden door een spanband. Voor elke gebeurtenis is een speciaal plekje. Een romantisch doosje met decoraties voor de trouwfoto's. Een onooglijk metalen laatje voor de hypotheekpapieren. De kast heet officieel dan ook 'You Can't Lay Down Your Memory'.

Wat de kast onderscheidt van andere meubels is dat het niet zozeer een verlengstuk is van ons lichaam (zoals de stoel), maar van onze geest. Geen wonder dat wat in de kast staat inmiddels ook weer mag, nee, gezien móét worden. This Mortal Coil van Ron Arad is niets meer dan een metalen strip die in elke gewenste vorm over de muur kan slingeren. Zodat alle aandacht kan uitgaan naar dat souvenir uit Afrika, een filosofisch boek, die oergezellige kroegfoto. De hedendaagse kast is een gematerialiseerde Facebook-pagina waaraan je iemands persoonlijkheid kunt aflezen.

Juist in het digitale tijdperk zal deze cerebrale functie van de vitrine voor tastbare ervaringen en digitale kleinoden steeds belangrijker worden. Waar bewaren we herinneringen als onze eerste selfie of die herinneringssite voor een dierbare? Jon Stam neemt een voorschot op deze toekomst met zijn Cabinet of the (Material and Virtual) World. Materiële herinneringen worden opgeborgen in compacte laden. Aan de achterkant van de kast zijn QR-codes waarmee een internetbestand kan worden geopend op de smartphone.

De kast is een venster op ons innerlijk, maar moet ook een weerspiegeling zijn van een veranderende wereld. Want wonen en werken lopen steeds meer door elkaar. Ook gezinnen veranderen sneller en we verhuizen vaker. De kast van de toekomst zal zich aan deze nieuwe leefomgeving moeten aanpassen, bijvoorbeeld door een vederlichte en eenvoudige doe-het-zelfconstructie die kan variëren in functionaliteit. Alleen door te veranderen, blijft de kast onmisbaar.