De jungle is opgeruimd, het onkruid staat er nog
Het 'kamp van de schande' in het Noord-Franse Grande Synthe is opgeruimd. Artsen Zonder Grenzen heeft iets verderop een 'humaan' kamp opgebouwd, waar vluchtelingen beschut zitten tegen vocht en kou. Maar niet tegen smokkelaars.
Vrijwel elke nacht gaat de Iraakse Koerd Mohammed (27) op zoek naar een vrachtwagen die hem naar Engeland zal brengen. Behalve als zijn mensensmokkelaar een grote klapper heeft gemaakt. "Soms lukt het hem om vijftien mensen in één keer naar de overkant te brengen. Daarna wordt er een paar dagen niet gesmokkeld. Dan heeft hij het te druk met feesten", zegt Mohammed.
Hij is gekleed in het uniform van de migrant die naar Engeland wil: zwart, zodat hij 's nachts niet gezien wordt. Mohammed is geen type dat een vrachtwagen zal bestormen. Hij pakt het slimmer aan. Hij betaalt een smokkelaar die een truck voor hem regelt. "Het kost je drie- tot achtduizend pond", legt hij uit. "Hoe meer je betaalt, hoe kleiner de groep, hoe meer kans je maakt. Voor mijn smokkelaar ligt 1.500 euro klaar in Groot-Brittannië en 1.500 euro in Koerdistan. Als ik de overkant haal, wordt hij uitbetaald."
Mohammed woont in het gloednieuwe kamp van Grande Synthe, bij Duinkerke. Simpele houten huisjes op een smalle strook niemandsland tussen de snelweg en de spoorlijn. In amper een kwartier worden ze opgetrokken uit geprefabriceerde houten platen. Ze bieden plaats aan 1.500 mensen, voor 85 procent Iraakse Koerden. De bodem is volgestort met keien die moeten voorkomen dat het kamp binnen kortste keren een modderpoel is. Je waant je bijna in Afghanistan, maar vijftig meter verderop denderen de vrachtwagens voorbij, op weg naar Calais of Duinkerke.
Het nieuwe kamp vervangt de beruchte 'jungle' van Grande Synthe, "het kamp van de schande", zoals de burgemeester het noemde. Calais was Center Parcs vergeleken bij het overbevolkte Grande Synthe, waar 3.000 mensen in de drek kampeerden. Menigeen liep er schurft of een longkwaal op. Het nieuwe kamp, La Linière, is "sober, maar humaan", door Artsen Zonder Grenzen uit eigen middelen neergezet, volgens maatstaven van de Verenigde Naties.
Maar Grande Synthe is nog altijd een smokkelaarsnest. Zo is het ook begonnen. Toen de Franse autoriteiten de controle in Calais steeds verder opvoerden, weken Iraaks-Koerdische smokkelaars uit naar Grande Synthe. "In Calais haalt vrijwel niemand meer de overkant, hier wel", zegt Raphaël Etcheberry van Artsen Zonder Grenzen. "Er werd gezegd dat zo'n vijftien mensen per nacht Engeland bereikten", zegt de Vlaamse Sien Verpoest, die tot eind februari als vrijwilligster in het oude kamp van Grande Synthe werkte.
Machtsspelletjes
Volgens de meeste mensen kan het Kanaal nog maar op één manier worden overgestoken: door een smokkelaar in te huren. Die vindt een chauffeur die tegen betaling migranten meeneemt, vaak in een geprepareerde vrachtauto met een schuilplek die moeilijk te ontdekken is.
Saady (33) zit al sinds september in Frankrijk. Hij heeft geen geld om een smokkelaar te betalen. "Op een gegeven moment drong ik een vrachtwagen binnen waar al vier klanten van een smokkelaar zaten. Zij mochten in een speciaal gemaakte schuilplaats. Ik niet, want ik had niet betaald. Bij de controle in de haven werd ik ontdekt, de anderen gingen door naar Engeland."
Nu woont hij in een van de kleine houten huisjes, met drie Irakezen en een Syriër. Ze slapen op de grond. Meubilair hebben ze niet, behalve de voorraadkast die Saady van een Britse vrijwilligster kreeg. Daar bewaart hij zijn oploskoffie, zijn biscuitjes en blikken soep. Een petroleumkachel moet het hutje warm houden.
Op een mooie lentedag is de sfeer in het kamp vriendelijk. Koerden drinken koffie op het terras bij de bar, kinderen rijden rond op hun fietsje, Britse vrijwilligers timmeren opgewekt aan de nieuwe keukenblokken.
Maar onder de oppervlakte kan het leven in zo'n kamp keihard zijn, zegt Sien Verpoest. "In het begin heb je dat niet zo door. Maar in de jungle van Grande Synthe maakten drie of vier bendes van smokkelaars de dienst uit. Als er ingezamelde kleding werd uitgedeeld, pikten de bendes meteen de beste spullen in. Die verkochten ze later in het kamp. Of ze gebruikten ze als betaalmiddel. Dan zeiden ze tegen jongens van 14, 15: als je daar gaat stelen, krijg je een paar goede schoenen."
Sommige smokkelaars waren - althans naar smokkelaarsmaatstaven - redelijk betrouwbaar, andere gedroegen zich als potentaten uit een Amerikaanse maffiafilm. "We merkten bijvoorbeeld dat ze onze keukenjongens, zelf migranten, 's ochtends moe waren. Dan bleek dat ze midden in de nacht wakker waren gemaakt door dronken smokkelaars die hen opdroegen om twintig eieren te gaan stelen. De smokkelaars speelden vaak van zulke machtsspelletjes. Veel jongens waren doodsbenauwd voor ze."
De zwakkeren hadden het zwaar, zegt Verpoest. Wie een mooie trui droeg, kon zo maar gesommeerd worden hem aan een smokkelaar af te staan. In de bossen achter het kamp werd geregeld in de lucht geschoten, als waarschuwing aan een rivaliserende bende. In januari raakten nog drie mensen gewond bij een schietpartij. "Of er was zogenaamd een gasfles ontploft door een beginnend brandje. Maar vaak had een bende een tent in brand gestoken", zegt Verpoest.
Bij vergaderingen van vrijwilligers zaten soms smokkelaars. "Ze wilden alles onder controle houden. Zo waren ze bang dat we migranten zouden vertellen dat ze ook in België asiel konden aanvragen. Engeland moest het beloofde land blijven. Dat was hun handel", aldus Verpoest.
Zullen de smokkelaars ook het nieuwe kamp in hun greep krijgen? "Hier is het veiliger en schoner", zegt Saady. Maar Raphaël Etcheberry van Artsen zonder Grenzen maakt zich weinig illusies. "Mensensmokkel gaat om veel geld. Er zijn netwerken actief. Die kunnen we niet buiten de deur houden, dat is onmogelijk. Je kunt niet zien wie smokkelaar en wie migrant is. Bovendien lopen die categorieën in elkaar over. Er zijn veel migranten die een tijdje voor een smokkelaar werken om hun eigen overtocht te betalen."
De Franse staat heeft zich lange tijd tegen een nieuw kamp in Grande Synthe verzet, mede omdat het een lucratieve smokkelpraktijk in stand zou houden. "Als je een kamp handhaaft, is dat noodzakelijkerwijs een omgeving waar de smokkelaars wel bij varen", zei een bron van het ministerie van Binnenlandse Zaken tegen het persbureau AFP.
De voorstanders van het kamp werpen tegen dat smokkel nu eenmaal bestaat. Een rijk land kan de migranten niet aan hun lot overlaten, langs de koude, winderige Franse kust. "Wij kunnen de migrantencrisis ook niet oplossen", zegt Raphaël Etcheberry van Artsen zonder Grenzen. "We willen alleen laten zien dat het mogelijk is om mensen fatsoenlijk op te vangen."