Leven in tweevoud

Anna Van der Wee is "erg aanwezig". Zo omschrijft ze zichzelf in Lone Twin. En zo verschijnt ze ook voor ons: vol energie, grote ringen aan de vingers, een extravagante tas met veren om de arm. Van der Wee is documentairemaakster en producente, en leverde met Lone Twin een erg persoonlijke film af. Over de dood van haar tweelingbroer Dirk gaat het, en over de impact dat dat heeft gehad op haar leven. Tegelijk overstijgt ze haar eigen leven en stelt ze de vraag: 'Wat betekent dat precies: tweeling zijn?'

"Ik was er altijd trots op een tweeling te zijn. Ik voelde me geprivilegieerd en vond het zelfs spannend. Toch stond ik er nooit bij stil dat tweelingen anders in het leven staan. Tot er opeens veel in één keer in mijn leven gebeurde. Mijn ouders en mijn oudste zus stierven, mijn dochter trouwde, mijn relatie eindigde. Ik wilde ofwel opnieuw een groot documentaireproject op poten zetten, ofwel een boek schrijven in India. Voor dat grote project had ik de kracht niet. Ik was te uitgeput. Dus trok ik naar India, waar een vriendin van mij een huis heeft. Ik dacht een filosofisch boek te schrijven: The X-ray of Today, een analyse van de tijd waarin we leven. Maar telkens ik begon te schrijven, begon ik over het feit dat ik deel van een tweeling ben. Van binnenuit, niet met de bedoeling om het naar buiten te brengen. Tot ik op een bepaald moment toch research begon te doen. En ik meteen gefascineerd raakte door alle theorieën die er over tweelingen bestaan."

"Ik wilde een wetenschappelijke documentaire draaien, maar toen ik het idee voorlegde aan de commissie van het Vlaams Audiovisueel Fonds was het vooral mijn persoonlijk verhaal dat hen raakte. Ik heb toen toch even moeten nadenken of ik zo'n persoonlijke film wel wilde maken, maar ik besefte ook dat ik niet om mijn eigen verhaal heen kon. Het was de reden waarom ik Lone Twin wilde draaien. Na het filmen vond ik ook dat ik iets moest stellen tegenover de ontwapenende eerlijkheid van de tweelingen die ik had geïnterviewd. En dat kon alleen door ook zelf ontwapenend eerlijk te zijn."

"Tweelingen kijken, voelen, leven in stereo", Claire Salvy, auteur van Jumeaux de sexe différente.

"Lange tijd vond ik het evident een tweeling te zijn. Als je een vrouw bent, definieer je dat ook niet keer op keer. Pas als dat vrouw zijn bedreigd wordt, door een borstamputatie bijvoorbeeld, stel je jezelf de vraag: 'Wat is dat eigenlijk: vrouw zijn?' Zo is het ook met het 'tweeling zijn'. Je stelt het pas in vraag als het je relatie met je partner bemoeilijkt. Of als je, zoals ik, een tweelingbroer of -zus verliest."

"Eeneiige tweelingen worden gedefinieerd door de blik van buitenaf. 'Wat lijken ze toch op elkaar', klinkt het dan. Bij twee-eiige tweelingen ligt dat anders. Wij worden niet met die blik van buitenaf geconfronteerd. Wij definiëren onze relatie van binnenuit. Al zijn de verschillen nu ook weer niet zo groot. Zowel van eeneiige als twee-eiige tweelingen wordt het karakter gevormd in relatie tot de ander. Daarom zijn tweelingen vaak complementair. Als de één introvert is, is de ander niet zelden extravert."

"Mijn broer was de rots, ik het aanhangsel. Daarom was ik ook zo druk. 'Wilde rebellie', noem ik het in de documentaire. Op alle scholen werd ik buitengegooid. En toch was ik gelukkig. Ik had Dirk, dus was ik veilig. Al had ook Dirk iets rebels. Hij en mijn vader: dat waren twee steenbokken samen. Daarom is hij op zijn negentiende het huis uit gezet."

"Ik had Dirk meer nodig dan hij mij. Hij was voor mij een held, ik was voor hem gewoon een zus. We waren dus zeker niet onafscheidelijk, plakten niet aan elkaar. Maar onze band was wel onvoorwaardelijk. En we deden veel samen. Zo hielden we allebei van speleologie. 'Een grot is als een vriend', schreef Dirk in zijn dagboek. 'Die leer je steeds dieper en beter kennen, maar nooit helemaal.' Hij was een diepe, mijn broer. Poëtisch ook."

"Hoe kan men ooit de enige zijn en toch voldoende?" Joan Woodward, auteur van The Lone Twin.

"Ik woonde in Parijs toen ik het noodlottig bericht kreeg. 's Nachts had ik nog van hem gedroomd. Hij stond bovenop een berg en zei stralend: 'Je zal mij vinden. Je komt naar hier en je zal mij vinden.' De volgende dag kreeg ik het bericht dat iemand van mijn familie had gebeld. Ik belde terug en een tante vertelde me dat Dirk een ongeluk had gehad tijdens een speleotocht. Hij was niet dood, zei ze, maar was er wel erg aan toe. Het was oktober, maar ik ben zonder jas naar buiten gerend en heb meteen de trein naar België genomen. Daar zat ik in een overvolle trein, onophoudelijk te wenen. Ik wist gewoon dat hij dood was. Het was zo vreemd: het ene moment zie ik hem op het dak van de wereld, het volgende is hij gestorven in een grot. Van het hoogste naar het laagste: het is een beeld dat nog vaak bij mij is opgekomen."

"Het is een verlies dat moeilijk te definiëren valt. Kurt Van Eeghem vroeg me ooit: 'Is het als fantoompijn?' Een vreemde vraag, vond ik eerst, tot ik besefte dat het exact dat was. Het was pas toen ik mijn broer kwijt was, dat ik de contouren voelde van wat onze relatie echt inhield. Ik weet ook: mijn leven zou compleet anders geweest zijn als Dirk niet was gestorven. Ik heb het gevoel dat ik sinds zijn dood zijn karaktertrekken erbij heb genomen. Ik ben een wilde gebleven, maar ook zijn diepgang en zijn zoeken zijn een deel van mezelf geworden. Ik zou het eigenlijk niet mogen zeggen, maar de dood van mijn broer heeft me gemaakt tot wie ik ben. Zo heb ik na alle ellende tijdens mijn humaniorajaren uiteindelijk twee diploma's gehaald. Veelzeggend, niet?"

"Drie weken na Dirks dood stuurden mijn ouders me naar Londen. Om Engels te leren in een taalinstituut. Wellicht dachten ze dat ze me een dienst bewezen, maar ik was er zo verschrikkelijk eenzaam. Toen ik terugkwam, had ik geen plaats meer thuis. Dirks dood was er als een olifant in de kamer. Daar sprak je niet over. Mijn ouders hadden het verdriet gemonopoliseerd. Hun 'enige zoon' was gestorven. Het woord 'tweeling' leek opeens niet meer te bestaan. 'Wie ben ik dan nog?' dacht ik. Er was een oudste zus, een jongste, een overleden zoon, maar wie was ik? Ik was deel van de tweeling, maar de tweeling was niet meer. Niet veel later ben ik getrouwd en werd ik zwanger. Toen mijn dochter drie was, ben ik bij mijn man weggegaan."

"Ik wilde je wederhelft zijn, maar je had er al één." Kris, ex-partner van Anna.

De mannen kwamen en gingen. Of beter: zij kwamen en Anna ging. Er was Kris, er was Jan Lodewijk, er was Chris, "haar Australiër". "Ik ben trouw en blijf bevriend met al mijn exen, maar het is een feit: ik ben niet bij mijn mannen gebleven. Ze maken nog steeds deel uit van mijn leven, maar in een koppel blijven met hen kon ik niet. Ik zocht iets onvoorwaardelijks. Omdat dat het soort relatie was dat ik met Dirk had gehad. Dat was wat ik kende. Van zodra een partner iets van mij eiste, werd ik ongemakkelijk. Ik begreep het zelfs niet. Niet dat ik me daarvan bewust was. Daarom was het gesprek met Kris in de documentaire ook zo confronterend. Ik herinnerde me helemaal niet dat ik het zoveel over Dirk had gehad met hem. Ik ben verschrikkelijk beginnen wenen na dat interview. Zo erg was ik onder de indruk."

"Ik droeg steeds een tweede stuk met mij mee, een deel van mezelf dat na de dood van Dirk leeg bleef. Een existentiële eenzaamheid was het. Chris, met wie ik zeventien jaar samen geweest ben, herkende die eenzaamheid. Of beter: onze eenzaamheden herkenden elkaar. De diepte van mijn eenzaamheid raakte die van hem. Daarom ook zijn we lang gelukkig geweest samen. Tot het niet meer ging. Hij kon al dat sterven niet meer aan."

"Er is een soort herkenning als ik mensen ontmoet die ook hun tweelingbroer of -zus hebben verloren. Jen was de eerste die ik leerde kennen die hetzelfde had meegemaakt. Ook zij had haar broer verloren, eveneens rond haar twintigste. Ze nodigde me uit bij haar thuis in Sheffield. En toen we daar zo samen tegenover elkaar aan tafel zaten, leek het wel of we met z'n vieren waren. Een vreemd gevoel. Een moment ook dat ik nooit zal vergeten."

"Toch heb ik er niet meteen behoefte aan contact te zoeken met andere zogenaamde lone twins. Er bestaat een netwerk en ik betwist niet dat dat belangrijk is, maar ik hoef er zelf geen deel van uit te maken. Ik ben geen gemiddelde lone twin. Ik ben een zoeker, een wanderer. Of dat rusteloosheid is? Misschien. Toen Dirk er nog was, was ik wild, maar niet rusteloos. Nu ben ik dat wellicht wel. Zoekende, lang zonder te beseffen dat ik zoekende was."

"De wereld is zo groot. In de vier uithoeken van de wereld, waar ze je ook heen voert, je zal je goed voelen. Jouw tweelingzus zal een vruchtbaar leven leiden", Fasasi Owolana, chef in het dorp Shagamu, Nigeria

"Tijdens mijn research las ik over de Yoruba, een volk in Nigeria waar vier keer zoveel tweelingen geboren worden dan gemiddeld ter wereld. Zij geloven dat tweelingen één ziel hebben. De meest accurate definitie van wat het is om tweeling te zijn, vind ik. Ik las ook dat ze een ritueel hebben om die ziel te herstellen wanneer één van de twee overlijdt. En tot mijn grote verbazing mocht ik dankzij de tussenkomst van een fixer gewoon aan dat ritueel deelnemen. Bij de Yoruba hebben tweelingen een belangrijke plaats in de gemeenschap. Ze worden beschouwd als bemiddelaars tussen de hogere geesten en de gewone stervelingen. Hun respect was dus bijzonder groot."

Tijdens het ritueel kreeg Anna een beeldje van haar broer, een zogenaamd ibeji-beeldje, waarin zijn ziel rust moest vinden en dat haar zou beschermen. "Het heeft me fundamenteel geraakt. Ineens was ik opnieuw tweeling. Mensen die mij kennen, maar niet heel goed, weten helemaal niet dat ik ooit deel uitmaakte van een tweeling. Na de rouwperiode die de maatschappij je gunt, stop je met daarover te spreken. Gewoon, omdat dat zo van jou verwacht wordt."

"Ik heb iets afgerond met dat ritueel. Het is zo jammer dat we in onze samenleving met alle religies ook alle rituelen overboord hebben gegooid. Het is een groot tekort in onze seculiere maatschappij. Het begrip 'ritueel' heeft een negatieve connotatie gekregen. Het mag niet meer. Terwijl er volgens mij een fundamentele behoefte is aan een reëel platform waar mensen verdriet en rouw kunnen delen. Nu is het alsof de Kerk het alleenrecht heeft om ons emotioneel leven een onderbouw te geven."

"Daarom gaat Lone Twin over zoveel meer dan tweelingen. De film draait ook om rouw en verdriet. Na een screening bij mij thuis kwam een vrouw naar me toe die de Holocaust heeft meegemaakt. 'Ik herken die vorm van eenzaamheid die je niet kan benoemen', zei ze."

"Ik ben altijd een teamspeler geweest, functioneer goed met twee. Alleen bij deze film lag het anders. Die moest ik alleen maken. Koste wat kost. Soms kies je zelf je onderwerp niet. Soms kiest het jou."

Lone Twin, vanavond om 23u30 op Canvas.

www.lonetwinfilm.com