'Tijdperk van de mens' is aangebroken
Wetenschappers zijn het erover eens dat we in een nieuw geologisch tijdvak zijn aanbeland: het Antropoceen. Het is het 'tijdperk van de mens' en van de - vaak nefaste - gevolgen die wij hebben op de planeet. Problematisch? Niet per se.
Het Antropoceen wordt gekenmerkt door de verspreiding van materialen zoals aluminium, beton, plastiek, radioactieve isotopen en grotere uitstoot van CO2. Allemaal zaken waar de mens voor iets tussen zit en waarvan wetenschappers de gevolgen zien in de aardlagen.
De Werkgroep Antropoceen, een wetenschapspanel van de Internationale Commissie Stratigrafie (ICS) buigt zich al enige tijd over de ins en outs van dat nieuwe geologische tijdvak. Zij moeten het eens raken over het bestaan ervan, de precieze begindatum en de oorzaken.
In een tussentijds rapport laten de onderzoekers nu weten dat het bewijs 'overweldigend' is dat we vandaag in het Antropoceen leven. "De mens verandert de planeet, ook de langdurige wereldwijde geologische processen, in stijgend tempo", klinkt het.
Die veranderingen zien zij onder meer in aardlagen, waar nieuwe materialen zoals aluminium of kunststoffen samen de zogenaamde 'technofossielen' vormen. Fossielen die louter het werk zijn van de mens. Ook de enorme uitstoot van CO2 of de erosie ten gevolge van ontbossing zal een blijvende impact hebben op de planeet.
Over de precieze aanvang ervan is nog discussie, maar het merendeel van de onderzoekers mikt op het midden van de 20ste eeuw. Tijdens die jaren 50 was er sprake van de 'Grote Acceleratie', het moment waarop het aantal mensen en zijn consumptiepatronen in een stroomversnelling kwam.
Het is ook tijdens die periode dat er atoomproeven waren, waardoor overal ter wereld radioactieve isotopen te vinden zijn. Hun straling zal over miljoenen jaren nog steeds zichtbaar zijn.
In het verleden werd weleens geopperd om het begin van het Antropoceen bij de industriële revolutie te situeren. "Maar geologen hebben graag dat het begin van een tijdsvak geldt voor de hele planeet", zegt professor stratigrafie Thijs Vandenbroucke (UGent). "Begon die in 1750 in Engeland, dan moet die vandaag voor sommige landen nog steeds beginnen. In die zin begrijp ik dus wel waarom ze voor 1950 kiezen. Door die atoomproeven gingen de radioactieve elementen de hele wereld rond."
De term 'Antropoceen' zorgt al enkele jaren voor nervositeit. Dat we vandaag in een tijdsvak leven waarbij de mens zo'n grote impact heeft, doet wetenschappers vrezen voor het ergste. De opwarming van de aarde is dan het meest treffende voorbeeld van de manier waarop de mens de planeet naar de knoppen zal brengen. Het feit dat we vandaag in het 'Antropoceen' leven, staat dan cynisch genoeg symbool voor onze mogelijke ondergang.
Ecomodernisten
Al zijn er evengoed experts die tegengas geven. De ecomodernisten heten ze: wetenschappers die de mens niet langer beschouwen als de vervuilers die de aarde zullen vernietigen, maar als intelligente wezens die een toekomst garanderen. Zij zijn ervan overtuigd dat net de mens zijn nefaste impact zal kunnen omkeren.
Verder kun je je evengoed afvragen of het daadwerkelijk zo'n ramp zou zijn, mocht de mens onverhoeds het einde van zichzelf inluiden. Het einde van het Krijt, door de inslag van een grote meteoriet, was voor de dinosaurussen wellicht ook geen fijne ervaring. Misschien maakt het gewoon deel uit van de evolutie?
"Dat is wel heel erg fatalistisch", zegt Vandenbroucke. "Het onlangs afgesloten klimaatakkoord in Parijs toont toch aan dat een steeds belangrijker deel van de mensen die evolutie wil omkeren. Maar het verklaart zeker waarom het hele Antropoceen zo gevoelig ligt. De voorbije jaren zijn er al heel wat discussies geweest over de grenzen in de geologische tijdschaal, maar geen enkele was zo verhit als die over het 'tijdsvak van de mens'."