Rusland, ergens halverwege richting democratie

Michael Gorbatsjov verdedigt president Vladimir Poetin, maar ontkent de problemen niet

@4 DROP 2 OPINIE:In oktober bracht ik een bezoek aan de VS. Ik sprak er voor universiteiten, bedrijfsverenigingen en niet-gouvernementele organisaties. Na mijn lezingen stonden de mensen in de rij voor de microfoons om vragen te stellen.

Op één vraag weigerde ik te antwoorden: wie had mijn steun voor de presidentsverkiezingen in de VS? Dat moet het Amerikaanse volk maar beslissen, zei ik. Dat was geen diplomatische ontwijking. Ik vind oprecht dat we vertrouwen moeten hebben in de keuze van het volk - niet alleen in Amerika overigens. Uiteraard ging ik vragen over mijn eigen land niet uit de weg, en er waren er nogal wat. Dit zijn er een paar:

Is het Rusland van vandaag wat u voor ogen had toen u de perestrojka lanceerde? Wat had u anders gedaan als u opnieuw zou kunnen beginnen?

"Toen de we perestrojka lanceerden, begrepen we dat de hervorming van ons land een enorme uitdaging was. Na de initiële pogingen om het systeem dat we hadden geërfd te 'repareren', kwamen we tot het besluit dat het systeem vervangen moest worden. We gingen de weg van de democratisering op, de omschakeling naar de markteconomie, de uitbouw van een burgermaatschappij. Het Rusland van vandaag is nog volop bezig met die moeilijke omschakeling, die niet altijd verloopt zoals we het zelf zouden willen.

"Als ik de kans had om opnieuw te beginnen, dan zou ik opteren voor dezelfde strategie maar vele tactieken wijzigen.

"Eén aspect waar we nogal laat mee begonnen, was de hervorming van de Communistische Partij. De partij bestond uit verscheidene facties - sociaaldemocraten, conservatieven en liberalen. De partij hervormen had kunnen leiden tot een stabiel meerpartijensysteem. Dat gebeurde niet, en de partij begon de hervormingen die ze zelf in gang had gezet terug te schroeven.

"We zijn ook te laat begonnen met de hervorming van de unie. Die hadden we moeten decentraliseren - uiteindelijk had zelfs de grondwet van de Sovjet-Unie het over 'een unie van soevereine staten'. Niettemin waren er noodzakelijke gemeenschappelijke functies die bewaard hadden moeten blijven, zoals het buitenlands beleid en het defensiebeleid, een gemeenschappelijke economische ruimte en de bescherming van de mensenrechten. Dat had vele kwalen voorkomen waarmee de republieken na het uiteenvallen van de unie te kampen hadden.

"We maakten ook vergissingen met ons economisch beleid, doordat we er niet in slaagden de ineenstorting van de consumentenmarkt en de lange wachtrijen om basisgoederen aan te kopen te vermijden. Maar eerlijk is eerlijk: dat was niet alleen onze fout. De sterk dalende inkomsten uit export ondermijnden onze economische plannen toen Saoedi-Arabië de wereldoliemarkt letterlijk overspoelde en de prijs van ons belangrijkste exportproduct ineenstuikte tot 10 à 12 dollar per vat.

"Hoe dan ook bleven we de koers van de verandering aanhouden. De verantwoordelijkheid voor de instorting van de economie, voor de massale armoede en voor het verval van de internationale status van Rusland in de jaren negentig is te wijten aan zij die de perestrojka kelderden en het land een pseudoradicale koers hebben opgedrongen. Wat nu aan de gang is, is de correctie van de vergissingen in het voorbije decennium. Ik beschouw vele van de veranderingen in ons land in de laatste jaren als positief; ze bereiden een verdere modernisering voor en om die reden steun ik ze. Maar ik zie ook problemen en gebreken, en praat daar openhartig over.

Bent u het eens met mensen die vinden dat de democratie tijdens het presidentschap van Vladimir Poetin opnieuw geëvolueerd is naar een autoritair systeem?

"Ik ben het daar niet mee eens. Na de chaos van de jaren negentig was het van cruciaal belang de macht van de staat te consolideren zodat ze niet uiteen zou vallen. In die situatie moest een leider met verantwoordelijkheidszin beslissingen nemen die enigszins autoritair waren, al waren sommige ervan in mijn ogen vermijdbaar; ik wijs op de beperkende wijzigingen van de kieswetten, de afschaffing van de verkiezingen van regionale gouverneurs en de controle van de elektronische media. Toch heeft Poetin nooit de grens overschreden waarna het Russische systeem opnieuw een autoritair regime zou worden. Het doel is nog altijd de bouw van een vrij, democratisch Rusland.

"Ik prijs Poetins beslissing om zich aan de grondwet te houden en niet te gaan voor een derde presidentstermijn. Dat opent de baan voor ingrijpende veranderingen. Zulke veranderingen zullen natuurlijk niet vanzelf plaatsgrijpen. We hebben de krachten nodig die een evolutie in die richting ondersteunen. Ik ben van zins daaraan bij te dragen binnen de opkomende sociaaldemocratische beweging."

Hoe bestempelt u uw relatie met Vladimir Poetin? Hoe vaak zien jullie elkaar, en wat denkt u over zijn uitgesproken intentie om zijn invloed te handhaven na zijn presidentschap?

"We hebben een goede relatie, we zien elkaar soms. Als ik een mening of een zienswijze heb, dan laat ik dat weten - meestal publiekelijk, via de media.

"Ik zie er geen graten in dat Poetin de loop van de gebeurtenissen in Rusland wil beïnvloeden. Hij heeft daar zoals elke burger het recht toe, met name omdat het land zoveel aan hem te danken heeft en hij de steun waarop hij kan rekenen zelf heeft opgebouwd. Zijn beslissing om niet voor het presidentschap te gaan was geen populaire keuze. Als hij besloten had de grondwet te wijzigen of te omzeilen, dan had een meerderheid dat gesteund en hem herkozen. Ik vind dat hij wijsheid en moed getoond heeft. Rusland zal zijn ervaring nodig hebben om de uitdagingen van de modernisering en de verdere democratisering aan te pakken."

Welke zijn de voornaamste problemen waarmee Rusland momenteel kampt, en hoe zou u ze oplossen?

"Er zijn veel problemen, wat niet verwonderlijk is aangezien we nog maar halverwege zijn in onze omschakeling van totalitarisme naar een duurzame democratie. Wat de economie betreft, is er enerzijds echte groei, maar anderzijds is er inflatie, stijgen de prijzen voor basisgoederen, houdt de armoede aan en bestaat er een grote inkomenskloof. De economie is nog altijd niet gediversifieerd; ze draait nog uitsluitend op de export van energie. We moeten dringend werk maken van de sociale en economische ontwikkelingen van de kleine steden en landelijke gebieden en noodzakelijke incentives aanreiken aan kleine en middelgrote ondernemingen.

"De politiek kampt met zware problemen. Het parlement is verzwakt, terwijl de uitvoerende macht overdreven veel invloed heeft en de rechtbanken nog niet onafhankelijk zijn. De wurggreep van de bureaucratie wordt bijna ondraaglijk; de strijd tegen de corruptie moet nog beginnen en de Doema is er niet in geslaagd een anticorruptiewet goed te keuren.

"Ik maak me zorgen over de ongunstige ontwikkelingen in de interetnische verhoudingen en de xenofobie en de onverdraagzaamheid waarop de regering niet altijd gevat reageert. De autoriteiten doen ook niet genoeg om de strijd aan te gaan met de georganiseerde misdaad en om de moorden op journalisten te verhinderen.

"Deze en andere problemen kunnen opgelost worden. Maar om daarin te slagen, moeten we een democratische route aanhouden. We hebben een effectieve oppositie nodig, echte verkiezingen, een regering die rekenschap verschuldigd is, en een grotere rol voor het parlement en de justitie.

"We hebben ook begrip nodig van onze buitenlandse partners. Rusland confronteren met oneerlijke kritiek en ongegronde eisen komt de goede relaties met het Westen niet ten goede. Het kan een blijvende impact op de geest van het Russische volk hebben, en een negatieve attitude teweegbrengen, die lang kan aanhouden.

"Ik ben er zeker van dat Rusland in de komende jaren grote stappen kan zetten op haar pad naar de democratie. Het kan dat doen op een manier die een wereldmacht past: zonder opstand of 'kleurenrevoluties', en met waardigheid."

@5 INFO Opinie:Michael Gorbatsjov is voormalig Russisch president en huidig directeur van de Internationale Stichting voor Sociaaleconomische en Politieke Studies.

over de politiek