De verbeelding nog één keer aan de macht
'Alle macht aan de folk' stond begin jaren zeventig op zijn gitaar geschreven. De decennia daarop werd folk verbeelding. En De Nieuwe Snaar een genre op zich. 'Maar het was uitgeleefd', zegt Jan De Smet aan de vooravond van afscheidstournee KOÑEC.
"Neen, Liesje meisje, een goed café in Duffel kan ik jevandaag echt niet aanraden. Je zult moeten doorrijden tot in Lier als je nog iets wilt beleven." Iets over negen woensdagavond. Jan De Smet is net thuis van een drukke repetitiedag, vriendin Lies Lefever zoekt een herberg.
"Ik ben geen caféganger", zegt De Smet. Zijn mezzanine puilt uit met boeken, schrijfmachines en platen. Post voor mevrouw Bromley van Stefan Brijs naast Oeuvre poétique van George Brassens. "Nu, vroeger wél geweest natuurlijk." Tegenwoordig heeft De Smet de handen vol met de voorbereiding van KOÑEC, de afscheidstournee van zijn Nieuwe Snaar.
Dertig jaar lang toverden De Smet en zijn kornuiten elk cultureel centrum van Vlaanderen om in een broeierige circustent. Met liedjes en humor, weemoed en slapstick. Onschuldig maar aanstekelijk. Eindig ook, want volgende week start De Nieuwe Snaar zijn laatste ronde. "Voor ons was al lang duidelijk dat we er een punt achter moesten zetten", bekent De Smet. "Onze grootste vrees was als een hoop uitgebluste bloemzakken op het podium te staan."
Het afscheid is er één in de huisstijl, zwierig en eigenzinnig. Een overzicht van vier decennia, voorloper De Snaar meegerekend: elf producties, 5.000 voorstellingen. De Smet: "Foor 11, was te donker om als afsluiter te dienen. We wilden er absoluut uit gaan met een knal", zegt De Smet. Een hele reeks knallen zelfs. Van de Brusselse AB tot CC Dommelhof in Neerpelt, telkens voor een uitverkochte zaal, ongetwijfeld. Met 2014 als terminus.
"De wereld van de folkmuziek was een paradijs geweest dat ik moest verlaten, zoals Adam eens de Hof van Eden. De weg uit het paradijs zou gevaarlijk zijn, en ik wist niet wat de bestemming was. Maar ik ging toch. Ik ging er recht in. De wereld lag wijd open." (uit: 'Kronieken, Volume 1' van Bob Dylan, 2004)
Een statige overzichtstentoonstelling mocht het niet worden, KOÑEC. Dynamiek boven requiem. "Deze voorstelling samenstellen was veel moeilijker dan we hadden gedacht. Vier maanden zijn we er al mee bezig. Iedereen wilde zijn favorieten in KOÑEC, en in het begin wrong dat. Net als bij een nieuw paar schoenen. Maar na verloop van tijd voelde het toch zeer soepel aan. De oudere liedjes hebben we opnieuw moeten opfrissen, maar we zullen de mensen weer niet gerust laten."
De Nieuwe Snaar ten voeten uit, haaks op elke theatertheorie. Het gezelschap ontstond in 1981, als doorstart van het tien jaar eerder ontstane De Snaar, met Geert Vermeulen als welgekomen aanvulling op de folkbroeders Jan en Kris De Smet. Radeis vormde een invloed, het verstilde slapsticktheater van Josse De Pauw. De Smet: "We wilden iets nieuws. En in die periode was er een enorme creatieve boom. Al die muziekfestivals die plotseling ontstonden en heel eclectisch programmeerden: dat wilden wij met De Nieuwe Snaar ook doen." Met als leidmotief: alle macht aan de verbeelding. Later kwam ook Walter Poppeliers erbij. Tekst naast humor, acrobatie naast klankkleur, een ambachtelijk maar avontuurlijk amalgaam: dat was De Nieuwe Snaar.
"Iedereen in de groep heeft zijn eigen stijl", zegt De Smet. "En het is niet altijd even simpel om daar harmonie in te vinden. Maar er komt altijd wel iets positiefs uit." Eeuwige jongens dus, waar tussen haakjes geen leeftijd past. Enkel pretoogjes. De Smet: "Al komt er met de start van de tournee opnieuw flink wat stress bij kijken. We zijn eigenlijk veel te laat in gang geschoten. Maar zo is het altijd al gegaan, om eerlijk te zijn."
"Ogen zijn blind. Met het hart moet men zoeken." (uit: 'De kleine prins' van Antoine de Saint-Exupéry, 1943)
De Smet: "Ik word nog altijd ongelooflijk graag verrast. Mijn oren en ogen staan altijd heel wijd open. Met een zeer breed panoramisch zicht. Gelukkig maar, want het is ooit anders geweest. Op mijn achttiende was ik een echte folkfreak. 'Alle macht aan de folk' stond er op mijn gitaar, naar analogie met 'Alle macht aan het volk' van de toenmalige partij AMADA. Eén jaar heeft die fase geduurd. Een verloren jaar."
"Liesje stuurde soms haar kat/ Niet zo prettig vond ik dat/ Want wat ik veel liever had/ Was haar poesje/ Toen ik dat leerde kennen/ was ze nog een beetje schuw/ maar nu laat 't zich verwennen/ zelfs een beetje ruw." (uit: 'Lofzang op Liesjes Poesje' van De Nieuwe Snaar, uit 1987, naar 'My Girl's Pussy' uit 1928)
Pioniers zijn het, De Nieuwe Snaren. Vaandeldragers van een volstrekt unieke canon. Maar ook: grafdelvers. Van hun eigen genre. De Smet: "Ik vrees dat de stijl die we na al die jaren uitgepuurd en ontwikkeld hebben samen met ons zal verdwijnen. Ik zou dat jammer vinden. Ik heb er geen enkel probleem mee dat we vooral voor onze eigen generatie spelen, maar ik hoop dat we nu misschien de jonge gasten ook eens kunnen aanspreken. De Nieuwe Snaar grijpt terug naar de aloude traditie van het variététheater, naar de sfeer van Oud België. Ons vader zat in die wereld van de bonte avonden. Diverse artiesten uit allerlei disciplines stelden een avondvullend programma samen. Belcanto, dressuur, acrobaten, fantasten, humor en conferences. Dat is ook altijd de bedoeling geweest van De Nieuwe Snaar. We hebben dat genre niet alleen gerecycleerd, maar ook een update gegeven."
Stam in de tweede Vlaamse folkgolf, takken van Amsterdam tot Barcelona. Met tournees als Helden, De Omloop van de Lage Landen en William. De Nieuwe Snaar geraakte ook in het buitenland, maar bleef niettemin gretig rond de kerkhaan cirkelen. "Een nieuwe show was meteen goed voor tweeënhalf jaar toeren", zegt De Smet. "Driehonderd voorstellingen, steevast uitverkocht: dat was natuurlijk zeer verleidelijk. Daarom pakten we ook zo weinig actuele thema's aan. De Nieuwe Snaar vertrok altijd vanuit een grote liefde voor muziek. Enthousiasme deed het hem. Het kleinste idee dat we maar kregen, moest meteen uitgeprobeerd worden."
Die sterkte was tegelijk ook de zwakte van De Nieuwe Snaar. Na al die jaren begon het stokje gekheid te buigen. Dient een tijdperk afgesloten, en wordt het samengevat in het door broer Kris opgestelde boek Het verhaal van De Nieuwe Snaar. "Ik ben zelf altijd meer een 'song and dance'-man geweest", besluit Jan De Smet. "En dat zal ik ook blijven uitdragen."
Met een theaterproductie over de vervaarlijk inventieve taalkunstenaar Drs. P bijvoorbeeld. Of een nieuwe Closing Time-reeks op Radio 1. De Smet: "Voor De Nieuwe Snaar is het genoeg geweest, maar de geest van de zeventienjarige zal blijven doorleven."
KOÑEC, van woensdag 11/1 tot vrijdag 13/1 in de AB. Daarna op tournee door Vlaanderen. www.denieuwesnaar.be. Het overzichtsboek Het verhaal van De Nieuwe Snaar,door Kris De Smet,is uitgebracht bij Manteau.