Prioriteit nr. 1: migratie uit Afrika tegenhouden
Morgen en donderdag vindt op Malta een Europees-Afrikaanse top over migratie plaats. EU-leiders zullen er bij hun collega's uit het zuiden op aandringen om potentiële migranten te ontmoedigen en zo veel mogelijk afgewezen asielzoekers terug te nemen. Koen Vidal
Naast de staatshoofden en regeringsleiders van de 28 EU-lidstaten zullen ook 30 Afrikaanse delegaties deelnemen aan de top in Valletta. Voor de EU-leiders komt deze bijeenkomst op een moment dat zij onder grote druk staan. Het inperken van migratie uit Afrika en het terugsturen van afgewezen kandidaat-vluchtelingen is meer dan ooit topprioriteit. "Niet-reguliere migranten die geen nood hebben aan internationale bescherming moeten teruggestuurd worden naar hun land van oorsprong", leest de ontwerptekst.
In dit document staan ook al enkele maatregelen die snel uitgevoerd kunnen worden. Zo is het de bedoeling dat begin volgend jaar migratie-verantwoordelijken van tien Afrikaanse landen naar Europa komen om de terugkeerprocedures te stroomlijnen. Verder komen er in de landen van herkomst hulpprogramma's om de herintegratie van terugkeerders te bevorderen.
Verwacht wordt dat Afrikaanse leiders in Valletta zullen instemmen met een aantal beperkingen, maar dan wel in ruil voor maatregelen die legale migratie bevorderen. Zo staat er in het ontwerpakkoord dat EU-lidstaten in 2016 het aantal studiebeurzen voor Afrikaanse studenten moeten verdubbelen en dat er meer pilootprojecten komen om legale arbeidsmigratie toe te staan. Hierbij zouden hooggekwalificeerde Afrikanen gemakkelijker in Europa moeten kunnen werken.
Een aantal ngo's zoals Caritas en European Council on Refugees and Exiles (Ecre) waarschuwen ervoor dat Europees ontwikkelingsgeld afgeleid zal worden om terugkeerprogramma's te financieren. "Wij zijn daar radicaal tegen", zegt Aspasia Papadopoulou van Ecre. "Ontwikkelingsgeld moet mensen uit de armoede houden en mag niet dienen om extra grenscontroles te financieren." De ngo's kijken met veel wantrouwen naar de besteding van 3,6 miljard euro van een EU-Afrika Trust Fund. Officieel moeten met dat geld de diepere oorzaken van migratie aangepakt worden. "Maar wij vrezen dat het fonds gebruikt zal worden om terugname-akkoorden uit te voeren."
Een ander delicaat thema waarvan niet duidelijk is of het op de officiële agenda komt, zijn de Europese asielcentra in Afrikaanse oorlogsregio's. Met name voor de oorlogen in Eritrea en Somalië zouden er in landen als Ethiopië Europese opvangcentra komen waar vluchtelingen asiel kunnen vragen. Hierdoor zouden vluchtelingen niet langer de gevaarlijke zeeroute over de Middellandse Zee moeten nemen.
Europees hoofdonderhandelaar, de Fransman Pierre Vimont, benadrukt dat het slechts om een denkoefening gaat. Dat laatste verhindert niet dat Afrikaanse diplomaten hevig reageren op het voorstel. Zij vrezen dat honderdduizenden vluchtelingen voor onbepaalde tijd in deze centra opgesloten zullen worden. Ajay Bramdeo, ambassadeur van de Afrikaanse Unie bij de EU: "Dit zal uitdraaien op openluchtgevangenissen waar mensenrechten geschonden worden."
Concrete antwoorden?
Europa-expert Hendrik Vos (UGent) zegt dat Europese leiders er in Valletta alles aan zullen doen om de indruk te wekken dat ze de vluchtelingencrisis krachtdadig aanpakken. "Opnieuw zullen we te horen krijgen dat de Europese buitengrenzen versterkt moeten worden. Maar ondertussen is het overduidelijk dat dat idee niet uitvoerbaar is. De Europese kustlijnen zijn duizenden kilometers lang en ook de oostelijke grens krijgt je onmogelijk dicht.
"Sommige leiders verkondigen ook dat vluchtelingen die via de Balkan-route Europa trachten te bereiken, tegengehouden moeten worden. Kun je dat wel maken? Gaat Europa tijdens de winter honderdduizenden vluchtelingen aan zijn buitengrenzen laten bevriezen? Ook in Valletta zullen we hierover geen duidelijke en concrete antwoorden krijgen. Eigenlijk draaien de Europese leiders al enkele maanden in een rondje."
Vos stelt wel vast dat het discours met de dag aan het verharden is en dat Duits bondskanselier Angela Merkel steeds meer in een minderheidspositie komt. Die laatste zal in Malta eerder een low profile aannemen, zegt Vos. "Merkel zal haar wir schaffen das-uitspraak niet herhalen. Ook zij zal meestappen in het discours dat de buitengrenzen versterkt moeten worden. Maar aan de zijde van de hardliners zal ze zich nooit scharen. Merkel zal zich blijven afkeren van Europese politici die beweren dat dit probleem op te lossen is met een prikkeldraadhek van vier meter."